Op 13 oktober 1929 vloog er een zeppelin over Leiden en omgeving. Duizenden inwoners verzamelden zich op daken, een watertoren, de Burcht en langs wegen om naar het luchtschip te kijken. Fotograaf Willem Kret was één van hen: in onze beeldbank vonden we twee foto’s die hij van het luchtschip maakte. Vliegtuigen van de KLM begeleidden de zeppelin. De Leidse kranten kondigden de tocht van de ‘Graf Zeppelin’ aan en deden ook verslag van de tocht zelf. Onder de eenentwintig passagiers bevond zich een aantal Sassenheimers. Die hadden voor de vlucht 700 mark betaald.
De Graf Zeppelin boven de Leidsche Handels Vereeniging, 13 oktober 1920. Foto: Willem Kret. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV_GN000863.
De zeppelin is een uitvinding van de Duitse graaf en militair Ferdinand von Zeppelin. De eerste luchtreis van een zeppelin vond plaats op 2 juli 1900 en duurde slechts achttien minuten. De laatste reis was in 1937, toen de zeppelin ‘Hindenburg’ in brand vloog tijdens de landing bij New York. Daarbij vielen zesendertig doden. Het meest succesvol was de Graf Zeppelin. Die vloog in augustus 1929 de hele wereld rond. Het was ook het eerste luchtvaartuig met een non-stop lijndienst tussen Europa en de Verenigde Staten en Brazilië.
Pagina over de Graf Zeppelin in het Leidsch Dagblad van 9 oktober 1929, p. 14.
Graf Zeppelin naar Nederland
Op 21 september 1929 meldden de Leidse kranten dat de Graf Zeppelin op 10 oktober naar Nederland kwam. De tocht zou 14 uur duren en er konden twintig passagiers mee. Die betaalden 700 mark per persoon. Het Leidsch Dagblad maakte op 4 oktober de route bekend: Friedrichshafen, Keulen, Nijmegen, Utrecht, Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, ’s-Hertogenbosch, Zwolle, Groningen en weer terug naar Friedrichshafen. Een dag later publiceerde de krant zelfs een kaartje met de route.
De route die de Graf Zeppelin over Nederland zou volgen. Uiteindelijk zou de zeppelin op 13 oktober de omgekeerde route afleggen. Leidsch Dagblad, 5 oktober 1929.
Begeleiding door de KLM
De komst van dit enorme gevaarte naar Nederland moet voor veel mensen indrukwekkend zijn geweest. De kranten stonden er vol van. De KLM speelde er handig op in door vluchten aan te bieden met als doel de zeppelin te begeleiden. Zowel in Amsterdam als Rotterdam stegen er vliegtuigen op. Door het beperkte aantal zitplaatsen moesten belangstellenden zich snel aanmelden.
Uitstel van de vlucht
De Nieuwe Leidsche Courant meldde op 9 oktober dat de tocht tot zaterdag 12 oktober uitgesteld was. Dat had te maken met een tocht boven Silezië, die plaatsvond vóór de vlucht naar Nederland. Die werd steeds uitgesteld vanwege de weersomstandigheden. Uiteindelijk vloog de Graf Zeppelin op zondag 13 oktober zijn rondje over Nederland.
Duizenden mensen op de been
De grote Leidse kranten maakten er uitgebreid melding van. Het was op zondag 13 oktober prachtig weer. Om 8.16 uur verscheen het gevaarte boven Zwolle om en ging vervolgens in zuidelijke richting. Bij Arnhem koerste de zeppelin naar het westen. Om 10.15 uur verscheen het boven Breda en boog af naar het noorden. Even voor 11.00 uur bereikte de zeppelin Den Haag. In Leiden was de luchtreus al voor 11.00 uur te zien. Duizenden mensen waren op de been. Ze verzamelden zich op daken en de Burchtheuvel, maar ook de wegen buiten de stad waren gewilde plekken. Om 11.10 uur vloog de zeppelin recht boven de stad, waarna het in en grote boog naar het noorden vloog, in de richting van Warmond. In dat dorp was op dat moment de hoogmis gaande. De kerk liep leeg om de zeppelin te zien, zoiets had men namelijk nog nooit gezien. Generaties later sprak men er nog over. Zo hoorde de auteur van deze Vondst van de Week het verhaal over de leeggelopen kerk van zijn vader, die het weer van zijn vader had gehoord.
De Graf Zeppelin boven Leiden, 13 oktober 1929. Foto: Willem Kret. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV_GN000862.
Het Leidsch Dagblad van 14 oktober 1929 wijdde een fotopagina aan de vlucht van de Graf Zeppelin.
Passagiers uit Sassenheim
Boven de Kagerplassen draaide de zeppelin in de richting van Sassenheim. Er waren eenentwintig passagiers aan boord, waarvan er zes uit Sassenheim: de heer en mevrouw Arentshorst en het echtpaar Koning met hun twee kinderen. Ook in Sassenheim waren veel mensen op de been. Ze stonden op de platte daken van de bollenschuren en zelfs de metershoge watertoren was bevolkt met kijkers. Iedereen wuifde met zakdoek in de hand. Er vlogen maar liefst zeven vliegtuigen mee. Het moet een prachtig schouwspel zijn geweest.
"De salon van het luchtschip behoeft in vele opzichten niet onder te doen voor die van een modernen oceaanstomer. Langs de ramen groepeeren zich de gemakkelijke fauteuils." uit Het leidsch Dagblad van 9 oktober 1929, p. 14.
Een postzak bij Schiphol
Na Sassenheim vloog het gigantische luchtschip richting Haarlem. Bij Schiphol wierp het nog een postzak uit die goed neerkwam. Vervolgens ging de zeppelin naar Amsterdam, Utrecht en Nijmegen. Om 12.50 uur verliet de zeppelin het land. De tocht over Nederland duurde zes uur en tien minuten. Om 18.50 uur landde de Graf Zeppelin op de thuisbasis in Friedrichshafen.
De werking van een zeppelin
In een zeppelin zitten met gas gevulde zakken. Het skelet is voorzien van stoffen bekleding. Eronder hangen een commandogondel en een aantal motoren met propellers. Aan de staart zitten hoogte- en richtingsroeren. Eventuele passagiersverblijven bevinden zich in een aparte gondel, onder het midden van de romp of zijn gecombineerd met de commandogondel.
"Het centrale punt van het luchtschip is de stuurstoel. Daaruit gaat het vernuftig samenstel van kettingen en raderen, die het schip de juiste koersrichting geven. Daar staat de stuurman, die het reusachtig gevaarte over landen en zeeën brengt." Uit het Leidsch Dagblad van 9 oktober 1929, p. 14.
De uitvinding van Graf Zeppelin
Ferdinand von Zeppelin was tijdens de Amerikaanse burgeroorlog als militair waarnemer betrokken aan de kant van de noordelijke staten. Daar én tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 zag hij het militair gebruik van ballonnen. Na zijn pensionering uit het leger in 1890 begon hij daar aan te werken. Negen jaar later startte de graaf, in een drijvende montagehal op het Bodenmeer bij Friedrichshafen, met de bouw van de eerste zeppelin. De eerste luchtreis vond zoals gezegd plaats op 2 juli 1900 en duurde maar 18 minuten. Het ongeluk van de ‘Hindenburg’ bij New York in 1937 betekende het einde van de zeppelins.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Twitter, Instagram en Facebook houden zij u op de hoogte.
André van Noort
18 augustus 2023