Een bijzondere vondst in de voormalige winkel van Oudshoorn aan de Haarlemmerstraat: de resten van een 400 jaar oude, houten balie, ingemetseld in een moderne muur. In die tijd diende dit gebouw als fusteinhal: een plek waar fustein werd gekeurd. Fustein was een stof gemaakt van voornamelijk linnen en wol. Het keuren gebeurde waarschijnlijk op de gevonden houten balie. Het pand herbergt ook nog andere resten van de fusteinhal. Bijvoorbeeld de namen en merktekens van de keurmeesters. Vóór 1611 was het gebouw de kapel van het Sint Barbaragasthuis. Die instelling deelde voedsel uit aan arme inwoners van Leiden.
Haarlemmerstraat 165 in 2021.
In 1451 kwam op deze plek de kapel van het Sint Barbaragasthuis te staan. Deze kerkelijke instelling zorgde voor de uitdeling van onder andere voedsel en brandstof aan de ‘huiszittende’ (thuiswonende) armen in de parochie van de Hooglandse kerk. Het gasthuis had een stenen kapel met een houten tongewelf. Dit gewelf is in 1936 helaas verwijderd. Maar de muren met vensters en de houten draagconstructie staan er nog.
Detail uit de kaart van Leiden, gemaakt door Pieter Bast in 1600. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV_PV329.1a. Het complex in het midden, met de blauwe daken, is het Sint Barbaragasthuis. De kapel met een torentje ligt aan de Haarlemmerstraat. Het complex loopt door tot aan de Oude Rijn: daar zit nu De Bakkerij.
Van kapel naar fusteinhal
Na de Reformatie aan het einde van de 16de eeuw, nam de stad het gebouw in beslag. De kapel werd in 1611 ingrijpend verbouwd tot fusteinhal. Hier keurden en zegelden de keurmeesters fustein, een stof geweven van linnen en wol. In de vroege 17de eeuw werden er ook katoendraden aan toegevoegd. Op een van de balken van de plafondconstructie (een korbeel) zie je nog de namen en merktekens van verschillende keurmeesters.
Namen en schilden met merktekens van keurmeesters op een van de korbelen. Dit is niet te zien tijdens de Open Monumentendagen. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Een 400 jaar oude houten balie
Kort geleden kwam een ander onderdeel van de fusteinhal tevoorschijn: vermoedelijk een gedeelte van de houten balie waarop de keurmeesters de stoffen keurden. Het bleef bewaard omdat het op een gegeven moment is opgenomen in een scheidingswand.
Het restant van waarschijnlijk de houten balie met een baluster. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Zuilen en consoles van de fusteinhal
Met de verbouwing van 1611 kreeg het pand een nieuwe voorgevel aan de Haarlemmerstraat. Een tussenvloer en een zoldervloer verdeelden de kapelruimte in meerdere verdiepingen. De tussenvloer ligt op fraaie houten zuilen en consoles met houtsnijwerk, goed te zien in de voormalige winkelruimte van Oudshoorn.
Houten zuilen die de in 1611 aangebrachte tussenvloer dragen. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Detail van een van de houten zuilen. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Console met houtsnijwerk uit het begin van de 17de eeuw. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
School en soephuis
In 1761-1762 verhuisde de fusteinhal naar het Steenschuur. De eerste verdieping van Haarlemmerstraat 165 kreeg een nieuwe bestemming als school. Daarvoor werden er nieuwe schuiframen geplaatst. In 1823 ging het ‘huiszittenhuis’ gelegen aan de Oude Rijn, op de begane grond soep uitdelen aan minderbedeelden. Het gebouw werd hierdoor bekend als ‘soephuis’. In de 20ste eeuw kwamen er winkels met nieuwe winkelpuien, die de geschiedenis aan het oog onttrokken. Maar de restanten in het pand getuigen nog van de verschillende functies die het pand heeft gehad.
Jacob Timmermans, 'de Fusteinhal te Leyden 1787 en Stads Armschool', 1787. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV_PV20176. De fusteinhal was in 1787 al verhuisd, maar waarschijnlijk stond het gebouw in de volksmond nog bekend als fusteinhal.
Het soephuis van de Nederlandse Hervormde Diaconie, ca. 1900. Fotograaf onbekend. Beeldbank HVOL 004990.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Twitter, Instagram en Facebook houden zij u op de hoogte.
Edwin Orsel
8 september 2023
Bron: Moned, 2021, Bouwhistorische verkenning Haarlemmerstraat 165 Leiden, Leiden