Een kaart uit 1589 van landerijen in Kethel, een dorp bij Schiedam. Gemaakt door de bekende Leidse stadssecretaris Jan van Hout (1542-1609). Die reisde naar Kethel omdat er onenigheid was over de grens tussen stukken grond van Leiden, en die van de buurman. We wisten al dat Jan van Hout een alleskunner was. Zo ordende hij het stadsarchief, reorganiseerde hij de armenzorg en bedacht hij een waterverversingsysteem voor Leiden. Uit deze vondst blijkt dat hij zijn hand ook niet omdraaide voor het maken van een kaart.
Eind 16de eeuw brak Leiden met het katholieke geloof. Na deze zogenaamde Reformatie nam de stad eigendommen van de kloosters in beslag. Een van die kloosters was Engelendaal in Leiderdorp. Dat bezat land in Kethel, bij Schiedam. Dit kwam zo dus in handen van Leiden.
Onenigheid over de perceelgrens
Leiden kreeg onenigheid over de grens van deze percelen met de eigenaar van de naastgelegen landen, de burgemeester van Schiedam: Eeland Adriaensz. Het stadsbestuur gaf de belangrijkste ambtenaar, stadssecretaris Jan van Hout op 5 oktober 1589 opdracht om naar Schiedam af te reizen en de situatie in ogenschouw te nemen. Van Hout zag daar dat de landen gescheiden waren mit een toegegroeyde sloot en mit een dam waren verheeld. Waarschijnlijk was de sloot tussen de percelen niet goed onderhouden en volgegroeid. Een dam verbond de landen met elkaar. Van Hout maakte van de situatie een kaart als bewijsvoering.
De kaart die Jan van Hout in 1589 maakte van de percelen in Kethel. Links boven heeft hij Schiedam aangegeven, met twee kerkjes. Erfgoed Leiden en Omstreken, SA II, inv.nr. 8642
Een meer uitgewerkte kaart
In hetzelfde dossier zit nog een kaart van dezelfde situatie. Deze is duidelijk gemaakt door een professionele kaartmaker. Mogelijk heeft Jan van Hout deze kaartmaker opdracht gegeven de door hem gemaakte kaart verder uit te werken. De kaarten zullen zijn gebruikt bij de pogingen het geschil over de perceelgrens op te lossen. Uiteindelijk is dat gelukt.
Kaart gemaakt door een professionele kaartenmaker, op basis van de kaart van Jan van Hout. Erfgoed Leiden en Omstreken, SA II, inv.nr. 8642.
Het dossier over de zaak van de perceelgrenzen in Kethel uit 1589. In dit dossier vond een studiezaalbezoeker de twee kaarten. Erfgoed Leiden en Omstreken, SA II, inv.nr. 8642.
Reislustige Jan van Hout
De stadsrekeningen laten zien dat Jan van Hout veel reisde. Alleen al in de periode 15 november 1588 – 6 november 1589 ging hij 29 keer op pad. Onder andere dus op dienstreis naar Kethel, maar verder vooral naar Den Haag. Van Hout reisde soms zelfs twee keer per dag. Waar haalde hij die tijd vandaan? Het reizen ging toen immers niet zo snel. Veel reizen zullen per trekschuit zijn gegaan. Ongetwijfeld zal Jan van Hout zijn uren op de schuit nuttig hebben besteed aan het lezen of schrijven van stukken.
In de rekeningen van de stad Leiden vinden we gegevens over de reizen die Jan van Hout maakte. Erfgoed Leiden en Omstreken, SA II, inv.nr. 7461.
De kaart van de landerijen in Kethel is niet de enige kaart die Jan van Hout maakte. In onze Beeldbank bevindt zich een plattegrond van het Falidebagijnhof aan het Rapenburg. Van Hout tekende het eind 16de eeuw op een papier dat hij al gebruikt had voor zijn letterproeven. Aan de noordzijde (links op de tekening) grenst het hof aan de Kloksteeg, aan de westzijde (onder op de tekening) grenst het aan het Rapenburg. De kapel van het hof maakt nu nog deel uit van het Bestuursgebouw van de Universiteit Leiden. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV_PV25350.
Veelzijdige Jan van Hout
Veel mensen met belangstelling voor de Leidse geschiedenis kennen stadsecretaris Jan van Hout als een veelzijdig man. Al tijdens het Beleg van Leiden was hij stadssecretaris, de hoogste ambtenaar van de stad. Een heel daadkrachtig en veelzijdig iemand, die veel voor de stad heeft betekend. De vorming, de inrichting en het behoud van het stadsarchief hebben we aan hem te danken. Hij reorganiseerde de armenzorg en hield zich bezig met een waterverversingsysteem voor de stad om de vervuiling van het grachtwater tegen te gaan. Ook trok hij bekwame vaklieden aan uit de Zuidelijke Nederlanden. Zij zorgden voor de modernisering van de Leidse textielnijverheid en daarmee voor economische bloei.
Willem Isaacsz. van Swanenburgh, portret van Jan van Hout (1542-1609), stadssecretaris van Leiden, 1608. Kopergravure. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken, PV_PV52345.
Notaris en dichter
Van Hout was ook notaris, secretaris van de Leidse universiteit, boekdrukker en dichter. Hij organiseerde dichtwedstrijden waar rederijkers (amateurdichters) van heinde en verre aan meededen. En hij legde de basis voor de viering van Leidens Ontzet op 3 oktober. In het Leids archief bewaren we veel door hem geschreven teksten. Herkenbaar aan zijn karakteristieke, moeilijk leesbare handschrift dat ook op de nu gevonden kaart staat.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Twitter, Instagram en Facebook houden zij u op de hoogte.
André van Noort, met dank aan Hans Endhoven die de kaarten ontdekte.
22 september 2023