Iedereen kent het verhaal van de brand in het Rijksdaggebouw te Berlijn op 27 februari 1933. Deze zou de Leidse communist Marinus van der Lubbe (1909 – 1934) hebben gesticht. De nazi’s grepen de brand aan om de communisten in een kwaad daglicht te stellen, en om zichzelf meer macht te geven. Bij het proces dat hierop volgde, zien we een apathisch uitziende Van der Lubbe, alsof hij zwakzinnig zou zijn. Maar niets is minder waar. Uit diverse stukken blijkt dat Marinus van der Lubbe bijzonder activistisch was en echt wel wist wat hij deed.
Werklozenoproer
De Leidse afdeling van de S.D.A.P. en de Leidsche Bestuurdersbond (L.B.B.) organiseerden op 20 januari 1931 een demonstratieve optocht door Leiden. Er moest namelijk meer aandacht komen voor een betere werklozenzorg. De stoet, bestaande uit ongeveer 400 personen, startte op de Herengracht. Ook aanwezig was een groep communisten onder leiding van Marinus van der Lubbe. Hij wilde de optocht verstoren. Er werden door de politie maatregelen genomen om te voorkomen dat hij en zijn aanhangers zich bij de stoet zouden aansluiten.
Erfgoed Leiden en Omstreken, Leidsche Courant 21 januari 1931 pagina 2.
Arrestatie
Vervolgens riep Van der Lubbe zijn aanhangers op om naar de tijdelijke raadzaal in het gebouw van het Nut van het Algemeen aan het Steenschuur te gaan. De politie probeerde dit te verhinderen omdat het stadsbestuur eerder verboden had met de optocht langs de raadzaal te trekken. Dit liep behoorlijk uit de hand. Uit de politierapporten (inv. nr. 549, dagrapport van dinsdag 20 januari 1931) blijkt dat hij in de Korevaarstraat bovenop een auto wilde klimmen. Waarschijnlijk om zijn groep, die inmiddels vermeerderd was met ca. 200 nieuwsgierigen, toe te spreken. De politie wilde dat verhinderen en arresteerde Van der Lubbe, die zich hevig verzette. De volksmenigte wilde Van der Lubbe bevrijden en daarbij vielen harde klappen. Het lukte de politie van der Lubbe naar het politiebureau te brengen, waar hij in een cel werd gezet.1
Het voormalig gerechtsgebouw te Leipzig, waar van der Lubbe werd berecht. Foto uit 1989, door P.U. van der Laaken. Uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken (PV_PV54471.5).
Geen uitkering
Een jaar later duikt Van der Lubbe opnieuw op in de kranten en het Leidse politiearchief. Van der Lubbe verscheen op 6 januari 1932 bij Maatschappelijk Hulpbetoon aan de Mare te Leiden. Hij vroeg om een uitkering. Deze werd geweigerd, waarop hij met zijn handen de ruiten aan diggelen sloeg. Hij werd naar het Academisch Ziekenhuis gebracht, waar hij door de politie gearresteerd werd. De politie bracht hem naar het bureau en zette hem opnieuw in een cel.2
Van der Lubbe heeft bij Maatschappelijk Hulpbetoon de ruiten ingeslagen. Archief Gemeentepolitie Leiden, inv. nr. 551 (dagrapport van woensdag 6 januari 1932).
Fascisme
Op 6 oktober 1932 hield de afdeling Leiden van de Algemeene Nederlandsche Fascisten Bond (ANFB) een propaganda-vergadering in de Graanbeurs bij de Burgsteeg te Leiden. Leider Jan Baars (1903 – 1989) trad als spreker op. In zijn betoog schetste hij het ontstaan van het fascisme in Nederland. Ook gaf hij een uiteenzetting over het corporatieve staatsbestel, waarin klassenharmonie boven klassenstrijd stond. Na zijn toespraak was er gelegenheid tot debat. De communist Wouda, Van Welzen van het Nationaal Arbeids-Secretariaat (N.A.S.), De Bolster van de Onafhankelijke Socialistische Partij (O.S.P., een afgesplitste linkervleugel van de S.D.A.P.) en Van der Lubbe maakten daar gebruik van. Het was een rumoerige bijeenkomst, waarbij door de aanwezige communisten en socialisten geregeld de Internationale werd gezongen.3 Daarbij zou Van der Lubbe hebben ingegrepen om Baars te laten uitpraten.4
Een verslag van de Leidse inspecteur van politie Van der Ham over de fascistische bijeenkomst o.l.v. Jan Baars in de Graanbeurs te Leiden. De naam van 'de welbekende Van der Lubbe' is direct aan het begin van de tweede scan te zien. Archief Gemeentepolitie Leiden. Inv. nr. 552 (dagrapport van donderdag 6 oktober 1932).
Uit al deze voorvallen blijkt dat Marinus van der Lubbe het kaas niet van zijn brood liet eten. Hij vervulde een leidersrol en was niet te beroerd om het woord te nemen. Met zo’n houding zou je denken dat hij de Rijksdag inderdaad in brand gestoken heeft…
Marinus van der Lubbe in 1933. Foto: Nationaal archief (CC0 1.0)
Voetnoten:
- Erfgoed Leiden en Omstreken, Leidsche Courant 21 januari 1931 pagina 2 en Archief Gemeentepolitie Leiden, inv. nr. 549 (dagrapport van dinsdag 20 januari 1931).
- Erfgoed Leiden en Omstreken, Leidsche Courant 6 januari 1931 pagina 2 en Archief Gemeentepolitie Leiden, inv. nr. 551 (dagrapport van woensdag 6 januari 1932).
- Erfgoed Leiden en Omstreken, Leidsch Dagblad 7 oktober 1932 pagina 1 en Archief Gemeentepolitie Leiden. Inv. nr. 552 (dagrapport van donderdag 6 oktober 1932).
- Martin Schouten, Marinus van der Lubbe. Een biografie (Amsterdam 1999), blz. 59 en Erfgoed Leiden en Omstreken, Notarieel Archief Leiden 1926 - 1935, inv. nr. 2656 aktenr. 4073 d.d. 14 maart 1933.
Verder lezen:
- Martin Schouten, Marinus van der Lubbe. Een Biografie (Amsterdam 1999).
- Kees Walle, Tussen Leiden en Leipzig. Het korte leven van Marinus van der Lubbe (1909 – 1934) (Leiden 2000). N.B.: Verschenen in de serie Leidse Verhalen deel 3.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, X, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
André van Noort
17 mei 2024