Betalingen aan metselaars en timmermannen, eigendomsbelastingen en geld voor de armen. Deze uitgaven staan allemaal in een register met jaarrekeningen van de rooms-katholieke armen van Hoogmade. Het komt niet vaak voor dat dit soort oude stukken boven water komen. Kerken bewaren deze zogenaamde armenboeken meestal zelf. Maar dit boek is bij een particulier terecht gekomen en altijd bewaard gebleven. Deze nieuwe aanwinst maakt onze serie van diaconie-registers weer een stukje meer compleet.
Uitgaven voor de armen
Het register geeft een fraai inkijkje in de armenzorg in Hoogmade in de jaren 1820 – 1851. De belangrijkste uitgaven waren geldbedragen voor de armen. Dit waren in die periode gemiddeld tien personen. Zij werden bedeeld met geld. Zo kregen Fijtje van der Bijl en de weduwe Wortman in 1821 ieder 52 gulden per jaar. Er staan ook uitgaven aan goederen in die aan de armen werden uitgedeeld. Voorbeelden zijn kleding, kousen en schoeisel. De kinderen van de armen moesten naar school kunnen. Het armbestuur betaalde dus ook schoolgeld.
Een fragment uit het armenboek waarin te zien is dat Fijtje van der Bijl en de weduwe Wortman 52 gulden per jaar krijgen. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken, 2024
Uitgaven van het armbestuur
Andere uitgaven hangen samen met de bezittingen van het armbestuur zelf. Dat waren er heel wat. Zoals huizen en landerijen. Het bestuur bezat in 1821 zeven ‘morgen’ en 550 ‘roeden’ land in de nabijgelegen Blauwe Polder. Over deze gebouwde en ongebouwde eigendommen moest het bestuur belasting betalen. Voorbeelden zijn molengeld en morgengeld. In het register staan ook betalingen aan de metselaar, timmerman, rietdekker en de verver. Dit was voor het onderhoud van de verschillende eigendommen.
'Arbeijtsloonen' van onder andere de metselaar en timmerman. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken, 2024
Inkomsten van het armbestuur
Hoe kwam het armbestuur aan geld? Ook daarop is in het register een antwoord te vinden. Met het verhuren van huizen en land verdiende het bestuur geld. En ook collectes bij begrafenissen, huis aan huiscollectes, de verkoop van hakhout en haard-as, rentes en vrijwillige giften zorgden voor een goed inkomen. Ook zijn er bijzondere ontvangsten. In de jaren 1821 tot en met 1825 gaf de schout Nicolaas Samson supsidie variërend van 100 gulden tot 200 gulden per jaar. Samson was van 1817 tot en met 1850 schout en later burgemeester van Hoogmade. Ook de ambachtsheer was een gulle gever. Hij doneerde vanaf 1836 tot en met 1851 af en toe een bedrag, variërend van 25 tot 50 gulden.
Andere bijzondere inkomsten zijn de opbrengst van verlotingen van krentenbrood in de herberg, geld van de kramers op de kermis en de opbrengsten van de armenbussen in de kerk en het rechthuis. Opmerkelijk is de verkoop van koemest en bagger van de bedeelde Arie Berg in 1834. Dat leverde het armbestuur toch nog 34 gulden op.
Een armenboek bevat dus een schat aan gegevens. Het is beschreven in de inventaris van het archief van de r.k. parochie Onze Lieve Vrouwe Geboorte te Hoogmade en op aanvraag in te zien in onze studiezaal.
Titelblad van het armenboek. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken, 2024
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Twitter, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
André van Noort
11 juli 2024