Bij voorbereidende werkzaamheden in Nieuwsteeg 2 kwamen restanten van linnenbehang met bloemen tevoorschijn. Dit soort behang is heel zeldzaam. De vondst geeft inzicht in hoe onze voorouders hun huis decoreerden. Tijdens de Open Monumentendagen op 14 en 15 september was het pand open en had je een unieke kans om het behang te zien.
Leidse historische huizen hebben over het algemeen een eenvoudig witte gepleisterde wandafwerking. Luxueuze interieurs werden voorzien van wandtapijten, of van goudleer (vanaf de zestiende eeuw). Door de groeiende welvaart in de zeventiende eeuw en de opkomst van goedkopere wandbekleding worden kamers verfraaid met behangsels.1 Uiteraard was dit een luxe en ging het om de voorname vertrekken in de huizen van rijkere Leidenaren.
Strook geschilderd behang langs het plafond. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken, P.J. De Vos, 2024.
Geschilderd linnenbehang
Veel van deze zeventiende- en achttiende-eeuwse interieurafwerkingen gingen verloren door wijzigende mode en de opkomst van het goedkopere papierbehang. De recente vondst van restanten van een geschilderd behangsel bij bouwhistorisch onderzoek in Nieuwsteeg 2 is dus zeker bijzonder te noemen. De bouwhistorici van Erfgoed Leiden deden het onderzoek in het kader van voorbereidende werkzaamheden voor restauratie van dit rijksmonument (nr. 25214) naar ontwerp van architectenbureau Lau.
Groene en gele bloemen
Het gaat om meerdere stroken behang langs het plafond. Het behang is behouden gebleven doordat het vertrek later voorzien is van een verlaagd plafond. Hierdoor werd een deel van het behang afgedekt. Het behang is een geschilderde voorstelling op een drager van geweven linnen doek. Zo’n doek werd in een werkplaats met plamuur voorbewerkt. Hierna werd de schildering aangebracht. In dit geval zijn het, aan elkaar genaaide, verticale banen met hetzelfde patroon. De voorstelling bestaat uit groen en gele bloemen tussen groene bladeren en takken op een lichtgroene/lichtblauwe ondergrond.
Vergelijkbare voorbeelden
Volgens behangexpert Richard Harmanni zou het behang uit het tweede kwart van de achttiende eeuw dateren. Hetzelfde patroon komt voor op een behang in de Zuiderkerk in Enkhuizen, ook op linnen.2 Een vergelijkbaar patroon met het goudleerbehang uit 1739 is te vinden in de kerkmeesterskamer van de Pieterskerk.3 Of in het huidige museum Meermanno-Westreenianum in Den Haag, op het bedrukte of beschilderde linnenbehang in de linker achterkamer van het pand Prinsessegracht 30.4 Dit behang dateert volgens Harmanni uit het tweede kwart van de 18de eeuw.
Pieterskerk Leiden, kerkmeesterskamer, goudleerbehang uit 1739. Foto: Pieterskerk Leiden, 2024.
Prinsessegracht 30 Den Haag, geschilderd linnenbehang uit tweede kwart 18de eeuw. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken, E.D. Orsel, 2024.
Hergebruik
Het beschilderde linnenbehang in Nieuwsteeg 2 hangt in een achterkamertje op de eerste verdieping. Het ligt volgens Harmanni voor de hand dat het eerst in een voornaam vertrek op de begane grond hing. De nieuwe eigenaar van Nieuwsteeg 2, Pieter Noordziek, liet na aankoop in 1780 zijn huis moderniseren.5 De voor- en achterkamer op de begane grond kregen geschilderde behangsels. De Amsterdamse behangselschilder Juriaan Andriessen ontwierp en maakte deze. Bijzonder is dat de ontwerpen hiervan bewaard zijn gebleven.6 Dit zal vermoedelijk het moment zijn geweest dat het oudere geschilderde linnenbehang werd verplaatst naar het achterkamertje op de eerste verdieping. Waardoor we het gelukkig nu nog steeds kunnen bewonderen.
Ontwerp uit 1780 of 1786 voor de zijkamer bij Pieter Noordziek, Nieuwesteeg 2 Leiden (Stads archief Amsterdam, Collectie: Jurriaan Andriessen, behangselboek, B00000029493).
Ontwerp uit 1780 of 1786 voor de zijkamer bij Pieter Noordziek, Nieuwesteeg 2 Leiden (Stads archief Amsterdam, Collectie: Jurriaan Andriessen, behangselboek, B00000029544).
Voetnoten
- Koldeweij, E.F., M.J.F. Knuijt en E.G.M. Adriaansz., 1991, Achter het behang, 400 jaar wanddecoratie in het Nedrelandse binnenhuis, Amsterdam, p. 13-37.
- Fock, C.W.,2011, ‘De tweede zeventiende-eeuwse kerkmeesterskamer’, in: Den Hartog, E. en J. Veerman (red.), De Pieterskerk in Leiden, Leiden, p. 289-300.
- Fock 2011, p. 299.
- Fock 2011, p. 300.
- MoNed bureau voor bouwhistorisch onderzoek, 2024, Nieuwsteeg 2, Leiden, Bouwhistorisch onderzoek, Leiden.
- Harmanni, R, 2006, Jurriaan Andriessen (1742-1819) : 'behangselschilder', 4 delen, Proefschrift Universiteit Leiden, Leiden. De ontwerpen bevinden zich in het stadsarchief van Amsterdam, inventaris 30463, Collectie Jurriaan Andriessen: behangselboek, 1767-1810. De behangsel worden omstreeks 1786 gedateerd, maar in het bouwhistorisch onderzoek geplaatst in 1780.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, X, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
Edwin Orsel
12 september 2024