Vandaag vieren we Leidens Ontzet! We herdenken dat Leiden in 1574 werd bevrijd van de Spanjaarden. Dat is dit jaar 450 jaar geleden. Hoe haal je in tijden van belegering het beste uit je soldaten? Een geldbeloning is dan misschien wel het meest effectief. Dat moet het bestuur van het belegerde Leiden ook hebben gedacht. En zo veranderde het veroveren van een Spaanse schans in een wedstrijd. In het archief vonden we twee bonnetjes, die laten zien hoe dat ging.
Tijdens het beleg van Leiden lagen rondom de stad zogenaamde schansen. Dit waren een soort forten: versterkingen waar de Spaanse belegeraars zich in konden 'verschansen'. De bekendste is wel de Lammenschans, maar er waren er veel meer. Dat is goed te zien op de kaarten en prenten die uit die tijd bewaard zijn gebleven.
Detail van PV44356 met schansen
PV319H plattegrond van het beleg door Hans Lieferinck
Als alle schansen in handen waren van de Spaanse troepen, kon niets en niemand de stad ongezien in of uit. Daarom werd er hevig gevochten om deze schansen.
Het veroveren van de Leidse schansen
In het stadsarchief zijn twee stukken te vinden, die een beeld geven van hoe het veroveren van de Leidse schansen precies ging. Het eerste dateert van 17 juli 1574. Er staat in, dat in de nacht ervoor de vijand een schans had gebouwd ‘aen de Steenstraet buijten de Rijnsburgerpoorte’. Het stadsbestuur stelde prijzengeld beschikbaar voor de eerste drie mensen die de schans zouden bereiken. De nummer één kreeg 6 pond, nummer twee 4 pond en de derde 2 pond.
Dit briefje is de opdracht aan de tresorier (schatbewaarder) om deze bedragen uit te keren aan Pouwels Cornelisz Vliechuut uit Leimuiden, Philips Dircxz uit Gouda en Dirck Maertsz uit Gouda. Het is ondertekend door twee burgemeesters, Pieter Adriaensz (van der Werff) en Cornelis van Noorde.
Eerlijk verdelen
Deze vorm van belonen vond het stadsbestuur vast succesvol. Want toen er nog geen twee weken later een aanval van de vrijbuiters op de Boshuizerschans was , deden ze hetzelfde. De uitval was ditmaal naar de Boshuizerschans. Ook deze schans werd ingenomen door de Leidenaren.
ELO PV44473: Gevecht om de Boshuizerschans
Opnieuw waren er geldprijzen uitgeloofd en weer is het bonnetje bewaard gebleven. Maar dit keer was minder duidelijk wie de eersten waren die de schans bereikten. Is het omdat deze schans minder in het zicht lag? Of omdat hij groter was? In ieder geval waren door Dirk van Bronkhorst, de hoogste militair in de stad, prijzen van 8, 6, 4 en 2 pond voor de eerste vier vastgesteld. Maar er waren achttien mannen die claimden de eerste te zijn. Daarom werd het totale bedrag van 20 pond eerlijk onder hen verdeeld.
Afgehakte hoofden van de vijand
Dit was niet de enige manier om een beloning te ontvangen. Voor elk ingeleverd hoofd van een vijand kreeg je 24 schellingen. Dat is 1 pond en 4 schellingen. Twee mensen hielden zich met dit lugubere werk bezig. Dat waren Roos van Amersfoort en Robert Engelsman. Zij zullen zich dus daadwerkelijk met een hoofd bij het stadhuis hebben gemeld.
SAI invnr 1363 (detail): Ordonneren noch denselven [tresorier] te betalen aen handen van Roos van Amersfoort en[de] Robert Engelsman te samen de somme van twee ponden ende acht schellingen ter cause van twee hoofden vand[en] vianden bij deselve in de voorsc[reven] schermutsinge ofgeslagen ende binnengebracht.
Deze archiefbron maakt heel inzichtelijk hoe gruwelijk en chaotisch oorlogvoering was en is.
Gastles 'Beleg en ontzet' in jouw buurt
In de weken voor 3 oktober gaat ons educatieteam langs bij basisscholen met de gastles ‘Beleg en ontzet in jouw buurt’. We bespreken met de leerlingen wat er allemaal buiten de stadsmuren van Leiden gebeurde. En hoe het geweest zou zijn om daar te wonen tijdens en na de belegering. De twee archiefstukken uit deze Vondst van de Week staan centraal in de les, samen met het kaartmateriaal van Lieferinck en Bilhamer.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, X, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
Susan Suèr
3 oktober 2024