Onlangs inventariseerden we het archief van Jan van der Blom en Cootje Vijlbrief uit de jaren 1920 – 1994. Het bevat interessante stukken van twee verzetsstrijders, die lid waren van de Communistische Partij van Nederland (CPN). Er is helaas weinig materiaal over Leidse communisten bewaard gebleven. Het archief is daarom een waardevolle en welkome aanvulling op de collectie.
In het archief zitten interessante stukken zoals brieven van vrouwen die in concentratiekampen hebben gezeten, bewijzen van lidmaatschap van de Communistische Partij Nederland (CPN) en aantekeningen over verzetsactiviteiten.
Het archief bekijken?
De inventaris van het archief is raadpleegbaar via onderstaande knop.
Cootje Vijlbrief
Jacoba Maria (Cootje) Vijlbrief werd op 11 januari 1901 geboren op het adres Brandewijnsgracht 6 te Leiden. Ze was dochter van de werkman David Vijlbrief en Johanna Cerdijn. Op 27 augustus 1923 in Leiden trouwde ze met Huibertus Jacobus van Slagmaat. Dit huwelijk eindigde door een echtscheiding op 29 november 1945.
Cootje van der Blom-Vijlbrief. Naast haar Jan van der Blom. Foto: Jan Holvast.
Jong lid van de SDAP
Cootje werd op 23-jarige leeftijd lid van de SDAP. Zij was hierin een actief lid met een uiterst linkse houding. Zo deed ze veel voor de Vrouwencommissie. In 1940 verbood de Duitse bezetter de SDAP. Tijdens de bezetting deed Cootje daarom veel illegaal werk, zoals de verzorging van onderduikers en het verstrekken van valse persoonsbewijzen en stamkaarten. Eerst was ze lid van de verzetsorganisaties Strijdend Nederland en OD (Ordedienst). Later raakte ze betrokken bij de Raad van Verzet (RVV). In die tijd bracht ze het communistische blad De Waarheid rond. Ook deed ze verbindingswerk voor de KP (Knokploeg), zoals de bezorging van wapens en munitie.
Gearresteerd
In mei 1944 werd ze verraden, gearresteerd en naar het Binnenhof gebracht. Vandaaruit ging ze naar het Oranjehotel in Scheveningen, de SD-Lager in Vught en naar de concentratiekampen Ravensbrück en Dachau. Op 1 mei 1945 werd ze bevrijd. Vrij snel daarna werd ze lid van de Communistische Partij van Nederland (CPN). In de jaren 1946 – 1962 en 1964 – 1974 was ze namens de CPN lid van de Leidse gemeenteraad.
Bewijzen van lidmaatschap en statuten van de Communistische Partij Nederland (CPN). Uit Archief van Jan van der Blom en Cootje Vijlbrief, inventarisnummer 7.
Pro-Russische houding
Het was de tijd van de Koude Oorlog en als communiste werd je al gauw verdacht. Cootje nam in 1956 zitting in een commissie tot oprichting van een gedenkteken ter herinnering aan de gevallenen in de jaren 1940 – 1945. Precies in die tijd vond de Hongaarse Opstand plaats, die de Russen bloedig neersloegen. In januari 1957 kreeg Cootje van genoemde commissie een brief met het verzoek om niet meer terug te keren. Haar pro-Russische houding werd niet erg gewaardeerd. Ze mocht pas weer terugkeren als ze haar houding zou veranderen.
Uitnodiging van het stadsbestuur van Stalinstadt in de DDR voor een bezoek, 1959. Uit Archief van Jan van der Blom en Cootje Vijlbrief, inventarisnummer 15.
Cootje wordt benoemd tot ereburger
Toch werd Cootje in Leiden zeer gewaardeerd. In 1977 ontving ze de zilveren erepenning van Leiden. Ze werd hierdoor ereburger van Leiden. Ook kreeg ze een eigen straatnaam in Leiden: de Van der Blom-Vijlbriefstraat. Cootje stierf op 30 december 1981. Uit de grote hoeveelheid bewaard gebleven condoleancekaarten blijkt hoe populair zij was. Zo schreef CPN-leider Marcus Bakker aan haar man:
“Je hebt een heel bijzondere vrouw naast je gehad al die tijd, strijdster van een soort dat niet zo dik gezaaid is in de wereld. De zichtbare warmte en genegenheid tussen jullie moet daarbij een geweldige factor zijn geweest, die haar tot ’t laatste ogenblik zo levend en actief heeft gehouden. Ikzelf heb de indruk dat ik haar de laatste 1 à 2 jr. méér gezien heb dan soms jaren daarvoor – en altijd even geestdriftig, open, zeg maar hartstochtelijk op de haar geheel eigen manier.”
Tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw was de CPN in de Leidse gemeenteraad vertegenwoordigd. Deze partij had in Leiden veel aanhang.
Stukken betreffende de Communistische Partij Nederland (CPN), 1954 – 1982. Uit Archief van Jan van der Blom en Cootje Vijlbrief, inventarisnummer 4.
Jan van der Blom
Cootje trouwde op 27 december 1956 met Johannes (Jan) van der Blom, geboren op 30 december 1918 in Hazerswoude. Zij hadden elkaar leren kennen in het verzet. Jan werkte in die tijd voor de OD, speciaal voor de verzetsgroep Robbers aan de Oosterstraat 79 te Leiden. Het illegale werk bestond uit het verspreiden van het Dagelijks Nieuws en het verzorgen van onderduikers. Voor zijn verzetswerk ontving Jan in 1983 van Prins Bernhard het verzetsherdenkingskruis. Cootje ontving dit postuum. Jan zette zich actief in voor de oprichting van het monument ‘Vrouwenverzet’. Dit werd op 5 mei 1985 onthuld in de Agatha van Alkemadestraat te Leiden. Jan stierf op 20 juli 1994 te Leiden.
Prins Bernhard reikt op 25 november 1983 in de Pieterskerk het verzetsherdenkingskruis uit aan Jan van der Blom. Foto: Jan Holvast.
Oorkonde voor Cootje van der Blom-Vijlbrief betreffende de uitreiking van het verzetsherdenkingskruis, 1983. Uit de collectie van Erfgoed Leiden. Uit Archief van Jan van der Blom en Cootje Vijlbrief, inventarisnummer 41.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website,Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.
Erfgoed Leiden en Omstreken, André van Noort
20 maart 2025