Dat klinkt vreemd in de oren want dat suggereert dat er in Voorhout duinen waren. Iets wat we ons nu nauwelijks kunnen voorstellen. Voorhout is namelijk niet alleen bekend om de bollenteelt, maar ook om de grootschalige woningbouw sinds de jaren tachtig.

Kohier van het helmgeld, 1731 (Archief Gemeente Voorhout 1642 – 1813, inv. nr. 45).

Maar wie op oude kaarten van Voorhout kijkt, ziet dat er wel degelijk duinen waren. Een voorbeeld is een kaart uit het kaartboek van het Heilige Geest-Weeshuis uit Leiden uit 1647. Deze is gemaakt door de bekende landmeter Johannes Dou. Hierop is heel duidelijk te zien dat er tussen de huidige Torenlaan en de Loosterweg duinen waren.

Overzichtskaart van Voorhout uit 1647. Hierop zijn de duinen goed te zien (Archief Heilige Geest-Weeshuis (HGW), 584).

Detail van de overzichtskaart van Voorhout met de duinen of wildernis, 1647 (Archief Heilige Geest-Weeshuis (HGW), 584).

Deze duinen heten De Keucken Duyn. Dat was duin waarvan het wild de adellijke of vorstelijke keuken diende. In 1799 waren die duinen er nog steeds. Volgens de bekende Amsterdamse stad- en dorsbeschrijver L. van Ollefen (1749 – 1816) lagen ze tussen de toenmalige ’s-Gravendamseweg en de watergang genaamd Het Mallegat.

In die tijd was Voorhout een klein dorp. Van Ollefen schrijft hierover het volgende:
"Het Dorp zo als voorens reeds gezegd is, legd ter rechter zyde van de Haarlemmer en Leidsche Trekvaarte, gerekend, van de Stad Leyden afkoomende; hetzelve is niet zeer groot, en bevat dus maar weinige gebouwen, of wooningen, van welk klein getal ook niet veel byzonders kan gezegd worden. De Gebouwen welke er zyn, staan alle op eenige afstand door het Ambacht verspreid. In den Jaare 1632 bedroeg het getal derzelve vier en vyftig, en in 1732, vyf en zeventig: zo dat men daar uit opmaaken kan, dat het Ambacht na de groote Morgentaale zeer klein bebouwd. In den Jaare 1795, was het getal der Inwooneren niet meer dan 331 Zielen."

Voorhout was in die tijd voornamelijk een agrarische gemeenschap. Volgens Van Ollefen waren de gronden bijzonder vruchtbaar. Er werden kruiden en groenten geteeld.

Helmgeld
Het planten van helmgras in de Voorhoutse duinen was erg belangrijk. Dit was nodig om zandverstuivingen tegen te gaan. Voor het planten was geld nodig. Daarom stelde  het plaatselijk bestuur kohieren (lijsten) op waarin de inwoners van Voorhout aangeslagen werden om helmgeld te betalen. Niet iedereen betaalde hetzelfde bedrag. Je werd aangeslagen naar vermogen. Over de periode 1731 t/m 1755 haalde het bestuur jaarlijks bedragen variërend van 48 gulden en 1 stuiver tot 64 gulden en 17 stuivers op. Deze belasting is overigens niet een specifiek Voorhouts verschijnsel. Ook in de gemeentelijke archieven van Noordwijk, Noordwijkerhout en Lisse treffen we er stukken over aan.

Lijst van paarden ten behoeve van de helmbeplanting in Noordwijkerhout, 1710 (Archief Gemeente Noordwijkerhout 1584 – 1813, inv. nr. 721).

Voor genealogisch onderzoek zijn genoemde kohieren van grote waarde. Er worden hierin veel namen genoemd. Emiel van der Hoeven digitaliseerde de kohieren en sorteerde ze op naam waardoor ze nu toegankelijk zijn voor iedereen.

Bloembollenteelt
En hoe is het afgelopen met de Voorhoutse duinen? Wie de topografische militaire kaart van 1914 bekijkt, ziet dat ze geheel verdwenen zijn. De grijze kleur op deze kaart duidt op teelland. De duinen zijn afgegraven voor de teelt van bloembollen. Hierdoor veranderde het landschap rigoureus.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.

André van Noort
3 juli 2025