Onlangs is Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO) via het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie te Den Haag in bezit gekomen van een bijzondere collectie negatieven waarop het Leidse stadsbeeld is vastgelegd in de jaren ’40 van de 20ste eeuw. Onderzoekers van ELO ontdekten wie de maker was van deze collectie, de architect G. van der Mark. Deze tot nu toe wat onbekende persoon in de stadsgeschiedenis blijkt een belangrijke rol te hebben gespeeld in de Leidse monumentenzorg.
Dat de naam en het adres van de architect voorkomt in één van de 18 pakketjes glasplaten en celluloid negatieven vormt de eerste aanwijzing dat Van der Mark de maker is. Bovendien is diens betrokkenheid af te leiden uit de onderwerpen. De opnames dateren uit de periode 1938-1953. Van der Mark was architect en een hartstochtelijk amateurfotograaf. Dat laatste blijkt uit de omvang van de collectie en de minutieuze bijgevoegde notities die hij maakte van specificaties als soort materiaal, fototoestel, flitser en sluitertijd. Een groot deel van de collectie heeft de stedelijke ruimte en in het bijzonder het monument als onderwerp. Een kleiner deel betreft het portretteren van personen tijdens feestelijkheden of excursies. De aandacht voor de Leidse gebouwde omgeving moet voorgekomen zijn uit zijn betrekking als architect bij Gemeentewerken van 1928 tot 1953. Vanaf 1940 was hij bovendien toegevoegd als secretaris aan de eerste Leidse monumentencommissie, ingesteld in het jaar ervoor, die toen bezig was met het opstellen van een monumentenlijst. Voor dit werk trok de commissie van deskundigen onder meer de stad in. Een aantal foto’s in de collectie is specifiek gemaakt voor deze commissie. Van der Mark had ten slotte een actieve rol bij Oud Leiden, waarvan hij lid was. Zo maakte hij deel uit van de commissie ‘Het Leidsche woonhuis’, opgericht in 1943 met als doel een typisch Leids woonhuis te verwerven en te restaureren. Voor het aangekochte Kloksteeg 2 maakte hij het restauratieplan. In het Leids Jaarboekje zijn tal van zijn foto’s gepubliceerd. Een deel van de negatieven is in de hier besproken collectie te vinden. Vaak zijn er meerdere foto’s van een onderwerp gemaakt. In het geval van bijvoorbeeld Breestraat 113, Kloksteeg 2 of de Stadstimmerwerf bestaan er hele reeksen negatieven.
Het bijzondere van de collectie Van der Mark is allereerst dat ze gemaakt zijn in een periode vlak voordat de stad van gedaante zou veranderen door moderniseringen en veelvuldige restauraties. Uit de jaren 1940 is bovendien weinig materiaal voorhanden in de beeldcollectie van Erfgoed Leiden en Omstreken. De collectie vult daarmee een leemte die bestaat tussen de negentiende-eeuwse stadsfoto’s, zoals van de hand van Goedeljee, met aansluitend de vroeg twintigste-eeuwse foto’s, en de foto’s welke vanaf de jaren 1960 zijn gemaakt. Als persoon is Van der Mark ook bijzonder. Hij was een bevlogen monumentenzorger, waarbij de verschillende activiteiten die voorkwamen uit zijn betrekking als architect bij Gemeentewerken, het secretarisschap bij de monumentencommissie, en het lidmaatschap bij Oud Leiden elkaar overlapten. Uit de foto’s blijkt onder meer een grote aandacht voor bouwhistorie. Dit vanwege de opnames van het oorspronkelijke materiaal van monumenten zoals metselwerk en houtconstructies. Ook had hij oog voor de kwaliteit van de stedelijke ruimte, zo komen behalve stadsgezichten in de binnenstad ook de nieuwe wijken met hun overvloedig openbaar groen ruim aan bod.
De collectie is nu nog niet beschikbaar. Momenteel worden voorbereidingen getroffen zodat de negatieven via de beeldbank van ELO kunnen worden bekeken en onderzocht.
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site en het twitter-account ErfgoedLeiden houden zij u op de hoogte.
Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'