De vondst van deze week is het 17de-eeuwse plafond met originele afwerking in de regentenkamer van het Meermansburghof. Bij een modernisering in 1778-1780 werd het plafond verborgen door hieronder het huidige stuc-op-rietplafond in Lodewijk XVI-stijl aan te brengen. Het is vrij uitzonderlijk dat onderzoekers een originele 17de-eeuwse kleurstelling van een plafond in goed bewaarde omstandigheden aantreffen. De vondst werd door de bouwhistorici van ELO aangetroffen tijdens de restauratie van de kap van het poortgebouw en het plafond van de regentenkamer, uitgevoerd door restauratie-aannemer Burgy o.l.v. architect Paulina Buring.
Meermansburghof
Het Meermansburghof (meer informatie te vinden via de 'Topmonumenten' kaart, te vinden via 'Erfgoed in Kaart' onderaan uw scherm) is een rijksmonument aan de Oude Vest en is het grootste hofje van Leiden, gesticht door VOC-bewindhebber Maarten Meerman en zijn vrouw Helena Verburg. Het complex was bedoeld voor de huisvesting van hulpbehoevende maar eerzame weduwen en ongetrouwde vrouwen ouder dan 40 jaar.
De grote rijkdom van de stichters maakte het mogelijk om de opdracht voor het poortgebouw met regentenkamer toe te kennen aan Jacob Roman, hofarchitect van stadhouder Willem III. In 1778-1780 werd het geheel gemoderniseerd, waarbij het poortgebouw nieuwe vensters en de regentenkamer een nieuwe afwerking kreeg met o.a. een nieuwe schouw en een geornamenteerd stuc-op-rietplafond in Lodewijk XVI-stijl. In 1897 werd de regentenkamer nogmaals gerenoveerd, waarop nog enkele restauraties volgden in de twintigste eeuw.
Regentenkamer met roze plafond en goudleerbehang
Tijdens de huidige restauratiewerken werden de grenenhouten vloerdelen van de zolder opengelegd om de balklaag technisch te controleren (afb. 1). De vloerdelen zijn tevens ook de originele plafonddelen van de regentenkamer daaronder. Ze werden aangebracht tijdens de oorspronkelijke bouwfase van het poortgebouw in 1681.
Uit bouwhistorisch onderzoek blijkt dat het plafond van de regentenkamer een enkelvoudige balklaag betreft, die is opgelegd in de muur zonder consoles of sleutelstukken. Op een vijftiental centimeter van de muren bevindt zich een uitgetimmerde koof. Opmerkelijk is dat in een tijd waar door andere voorname architecten, o.a. Post en Vingboons, al geëxperimenteerd werd met vlakke, illusionistische en cassetteplafonds, Jacob Roman hier kiest voor een vrij sobere plafondafwerking waarbij de constructie van het gebouw nog steeds de basis is van zichtbare vormen en decoraties.(1)
Dit blijkt ook uit de kleurstelling. Op alle plafonddelen werd dezelfde egale bruin-roze kleur aangetroffen (Sikkens kleurenwaaier: C8.15.55). Er werd een reeds losgekomen monster genomen voor verder onderzoek en ter bewaring in de collectie Historische Bouwfragmenten van ELO (afb. 3).
Uit microscopisch onderzoek, waarbij het verfmonster 40x werd vergroot, blijkt dat er maar één laag op de balken en op de planken zit. Er zit bovendien geen vuillaag tussen hout en verf, wat erop wijst dat dit de origineel aangebrachte kleur is (afb. 2; rechts het grenenhout met daarop een dunne roze verflaag).
Deze vondst draagt bij aan kennis over het 17de-interieur, meer specifiek dat van de regentenkamer. Uit archiefstukken was al eerder bekend dat de regentenkamer was aangekleed met goudleerbehang dat voor f500, 14 stuivers door Marcus van Houten werd geleverd.(2) Het goudleerbehang is verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor bordeaux roodfluwelen wandbespanning. Vooralsnog is het onbekend welke kleur het goudleer betrof. Goudleer was in ieder gewenste kleurstelling te leveren, maar vooralsnog zijn er in Nederland geen voorbeelden bekend met een (dominante) bruin-roze kleurstelling.(3)
De regentenkamer werd verder gedecoreerd met de schilderijen van de stichters en van hun dochter. De stichtingsakte uit 1680 bepaalt dat deze schilderijen voor altijd in de Regentenkamer zullen blijven hangen, een traditie waar ook nu nog zorgvuldig de hand aan wordt gehouden.
Bronnen:
- Fock, W. (red.), Het Nederlandse interieur in beeld, 1600-1900, Zwolle 2001, 89-91.
- Terwen - de Loos, J., “De bouwgeschiedenis van het hofje Meermansburg”, Jaarboekje voor Geschiedenis en Oudheidkunde van Leiden en Omstreken 44 (1952), 118-131. (online beschikbaar – url: http://www.oudleiden.nl/pdf/1952.PDF)
- Uit correspondentie met dr. Eloy Koldeweij, specialist historische interieurs bij Rijksdienst Cultureel Erfgoed.
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site en het twitter-account ErfgoedLeiden houden zij u op de hoogte.
Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'