Erfgoed Leiden en omstreken

Info

VVDW#15: 16de-eeuwse onderdelen van de Leidse koorboeken

De vondst van de week betreft originele 16de-eeuwse perkamenten en leren onderdelen van de Leidse koorboeken. Lange tijd werd aangenomen dat deze originele onderdelen bij de restauratie in 1965 verloren zijn gegaan. Recentelijk werden ze ontdekt door Edith Greuter, boekrestaurator van het archief Erfgoed Leiden en Omstreken.

Vondst van de week 15

Afb. 1: Koorboek bij de opbouw van de tentoonstelling Lucas van Leyden in museum de Lakenhal.
Afb. 2: Leren bandbekleding van achterplat koorboek A.
Afb. 3: Schutblad koorboek A, in de tijd van vervaardiging van de koorboeken al hergebruikt perkament, ook wel membra disjecta genoemd.
Afb. 4: Indexpagina met gescheurd rand en ontbrekende delen.

De Leidse koorboeken
De Leidse koorboeken van de Pieterskerk zijn een verzameling enorme handgeschreven muziekboeken (ca. 60 x 40 cm en 15,5 kg per boek). De boeken hebben zo’n groot formaat zodat niet ieder koorlid een partituur nodig had maar het hele koor aan slechts één exemplaar voldoende had. Bij uitvoering werden ze voor het koor opgesteld op een grote lessenaar. De koorboeken uit Leiden vormen Europa’s grootste verzameling (voor één kerk geschreven) religieuze meerstemmige muziek. Oorspronkelijk betrof de verzameling acht koorboeken. Hiervan zijn er zes bewaard gebleven, vijf in het archief van Erfgoed Leiden en Omstreken en één in het Stedelijk Museum de Lakenhal .

De restauratie
In 1965 werden reeds vier van de zes koorboeken gerestaureerd door de zusters Nobertinessen van het Klooster Sint-Catharinadal in Oosterhout. Deze restauratie werd volgens de toen geldende restauratie-ethiek uitgevoerd. Beschadigde onderdelen van de band werden verwijderd en vervangen door nieuw materiaal. Denk daarbij aan nieuwe schutbladen, een nieuwe leren bandbekleding en bestempeling naar origineel voorbeeld.

Lange tijd is aangenomen dat deze originele onderdelen bij de restauratie in 1965 verloren zijn gegaan. Dit bleek niet het geval. In 2010 werden ze ontdekt tijdens een restauratie- en digitaliseringscampagne door boekrestaurator Edith Greuter van het archief Erfgoed Leiden en Omstreken. Een perkamenten schutblad en het leer van het achterplat van koorboek A werden prompt opgenomen in de Lucas van Leyden tentoonstelling die door het Stedelijk Museum de Lakenhal werd georganiseerd.

 Op verzoek van de Lakenhal restaureerde ELO in de winter van 2012 ook koorboek C. Dit koorboek behoorde niet tot de restauratiecampagne van de jaren ’60 en had nog de originele kalfsleren band met zeemleren beschermrug. In de huidig geldende restauratie-opvattingen wordt het originele materiaal zoveel mogelijk ongemoeid gelaten en wordt uitgegaan van een meer conserverende aanpak. Zodoende betrof deze laatste restauratie merendeels reparatie van scheuren in het papier en het vastzetten van losse fragmenten van de leren bandbekleding.

De Leidse koorboeken liggen momenteel in op maat gemaakte dozen in een geklimatiseerd depot van Erfgoed Leiden en Omstreken en Museum de Lakenhal. Daarnaast zet het Egidius Kwartet zich in om het verborgen topstuk bij een breed publiek bekend te maken. Het kwartet heeft de taak op zich genomen om een selectie uit te koorboeken uit te voeren en ook op cd te zetten.

Restauratie van koorboek C.


De vijf Leidse koorboeken uit archief ELO.


Over Vondst van de week (#VVDW)

Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via onze website, Twitter, Instagram en Facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.

kaart