Erfgoed Leiden en omstreken

Info

VVDW#26: Breestraat 90, een grafelijk klokhuis

De verrassing was groot toen bij werkzaamheden in het pand Breestraat 90 vrijwel direct onder de vloer een zeer zware en oude bakstenen muur werd aangetroffen. De muur is gemetseld in kloostermoppen van meer dan 30 centimeter lang en heeft een dikte van 2½ steen. De muur is dus ongeveer 80 centimeter dik en dat is een zeer ongewone muurdikte in Leiden. In de muur zit een grote nis, waarvan op dit moment nog onbekend is wat de functie was. In de komende tijd zal hierover meer duidelijkheid komen als dit verder wordt onderzocht, maar één van de mogelijkheden is dat het een schouw is geweest.

De ontdekte zware bakstenen muur achterin Breestraat 90

De ontdekte zware bakstenen muur achterin Breestraat 90

 

De nis is later dichtgezet en gebruikt als stortkoker. Tijdens de opgraving is er in de nis een gaaf bewaarde drinkkan gevonden. Deze zogenaamde proto-steengoed kan is grofweg te dateren op circa 1300, dus ongeveer 700 jaar oud. Voorlopig is, omdat de drinkkan jonger is dan de muur, de conclusie dat de zware bakstenen muur uit de 13de eeuw dateert.

De ontdekking van de proto-steengoed kan bij het muurwerk van het grafelijk huis

De ontdekking van de proto-steengoed drinkkan bij het muurwerk van het grafelijk huis

 

Sterke verdedigbare muren

In 1351 en 1352 was het door de graaf van Holland verboden om in Leiden, Dordrecht en Delft huizen te bouwen met een muurdikte van 2 stenen dik (dit werd later 1½ baksteen dik). Dergelijk opgaande muurwerk werd namelijk gezien als een gevaarlijke verdedigbare sterkte. Alleen met toestemming van de graaf waren deze sterktes toegestaan. Het zware muurwerk in Breestraat 90 is 2½ steen dik en gold in die tijd dus als sterk en verdedigbaar.

 

Grafelijk klokhuis

Het zware muurwerk in de kelder van Breestraat 90 is te koppelen aan een middeleeuws stenen huis, dat bekend is uit de archieven.[1] Dit perceel is gelegen op de hoek van de Breestraat en Maarsmansteeg, ofwel Bruggenstraat, in één van de vier oudste stadswijken, het bon Stadhuis. Voor het pand ligt op de Breestraat de blauwe steen, precies op het kruispunt van de vier oudste stadsswijken. Aan het begin van de 14de eeuw had Willem II, graaf van Holland, de Leidenaars toestemming gegeven om aan zijn eigendom, het stenen huis op de hoek van de Bruggenstraat, een klok te hangen. Vandaar dat dit huis later bekend stond als het Klokhuis. In het huis woonde Gerrit Allewijsz., die het in 1315 pachtte van de graaf, op voorwaarde dat de stadsklok er bleef hangen. In 1347 moest Gerrit het door hem verwaarloosde gebouw op last van de graaf herstellen, hoog en sterk als voorheen, zodat de stadsklok er weer aan kon hangen. De zware muur van kloostermoppen in de kelder van Breestraat 90 zal het restant zijn van het grafelijke klokhuis, waar in 1315 Gerrit Allewijsz. woonde. Vermoedelijk was het een al bestaand huis dat Gerrit van de graaf pachtte en zal het muurwerk zeker ouder zijn dan 1315. Dit wordt bevestigd door het bouwhistorisch onderzoek naar de zware muur, die voorlopig in de 13de eeuw wordt gedateerd. Het onderzoek wordt uitgevoerd door bouwhistorici van het Leidse monumentenadviesbureau Conserf. Bouwhistorici en archeologen van Erfgoed Leiden en Omstreken zijn hierbij nauw betrokken omdat het zo’n belangwekkende vondst is die meer inzicht geeft in de vroegste geschiedenis van de stad.

 

Jugendstil

Breestraat 90 is een rijksmonument. Het is een fraai winkelwoonhuis uit 1904 ontworpen in Jugendstil- of Art Noveau-vormen door architect J. van der Heijden. Bij de ‘nieuwbouw’ in 1904 zijn mogelijk wel alle resterende bovengrondse delen van het Klokhuis gesloopt. Het gebouw wordt op dit moment gerestaureerd en verbouwd voor juwelier Rob van Gerner.

 

Edwin Orsel

 

[1] Maanen, R.C.J. van, 2002, De geschiedenis van een Hollandse stad, deel 1, tot 1574, Leiden, p.52.

 

 

Over Vondst van de week (#VVDW)

Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site en het het twitter-account ErfgoedLeiden houden zij u op de hoogte.

Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'

kaart