Tijdens de inventarisatie van het familiearchief Hubrecht is een opmerkelijk lijstje gevonden. Hierop staat het aantal rijtuigen vermeld welke op Hartjesdag in 1819 door Hillegom richting Haarlem waren gereden. Men begon ’s morgens om half zeven met tellen. Het eindresultaat was 116 rijtuigen. Het is niet duidelijk waarom de telling is gedaan.
Het opmerkelijke tellijstje uit 1819
Allereerst is dit voor mensen die geïnteresseerd zijn in rijtuigengeschiedenis een interessant document. Omdat de aantallen gespecificeerd worden naar type geeft de lijst een aardig overzicht van het soort rijtuigen dat in die tijd bestond. Voor de leek is er nu soms een encyclopedie nodig om te achterhalen om welke soorten het ging. Een landauer (in de lijst landau) was een vierwielige koets waarvan het dak in twee helften neergeklapt kon worden. Er konden hierin vier passagiers zitten. Zij zaten twee aan twee met de gezichten naar elkaar toe. Ook een kiereboe (in de lijst kierebaes) wordt genoemd. Dit was een speelwagen met een bak die op twee leren riemen hing. Overigens zijn niet alleen de rijtuigen geteld, ook 160 paarden zijn vermeld en 264 personen, waarvan het merendeel mannen.
Behalve de telling van het verkeer is de vermelding van het motief voor de reis interessant, namelijk Hartjesdag. Voor mensen uit Amsterdam en omgeving zal dit evenement zeker niet onbekend zijn. Hartjesdag is een feestdag die op de derde maandag van augustus in Haarlem en Bloemendaal en in delen van Amsterdam werd gehouden. Tegenwoordig is het een meerdaags evenement op de Amsterdamse Zeedijk met als hoogtepunt een optocht van travestieten en andere verklede mannen en vrouwen.
Over de herkomst van Hartjesdag bestaan veel theorieën. Het is waarschijnlijk in de middeleeuwen ontstaan. Men vermoedt dat de naam een verbastering is van Hertjesdag. Het zou een feestdag zijn geweest waarop in de bossen rond Haarlem door het gewone volk op herten mocht worden gejaagd, iets wat normaal gesproken aan de adel was voorbehouden. Het wild werd vervolgens op straat gebraden en opgegeten. Een andere theorie is dat Hartjesdag oorspronkelijk gewijd was aan de Germaanse godin van de aarde, Hertus. Op Hertusdag aan het einde van de oogsttijd werd Hertus verheerlijkt met vreugdevuren. Aan de oever van het Spaarne zou ooit een tempel van de godin Hertus gestaan hebben.
André van Noort
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site en het het twitter-account ErfgoedLeiden houden zij u op de hoogte.
Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'