Archeologen aan het werk in de proefsleuf aan de Kaarsenmakersstraat

 

De stadsuitbreidingen in de 17e eeuw

Na het Leids Ontzet in 1574 begon voor Leiden een grote bloeiperiode. De lakennijverheid kreeg een enorme impuls door de komst van vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden. De komst van immigranten leidde tot een bevolkingsexplosie: binnen veertig jaar na het beleg en het ontzet was de bevolking verviervoudigd tot bijna 45.000 mensen. Elk leeg stukje stad werd volgebouwd en in 1611 werd overgegaan tot stadsuitbreiding aan de noordkant van de stad. In de nieuwe uitbreiding kwamen veel arbeidershuizen. Ook de Stadstimmerwerf en de Lakenhal kregen er een plaats. Na de stadsuitbreiding van 1611 bleef er behoefte aan bouwgrond. In 1644 werd de stad daarom opnieuw uitgebreid. Hierbij is de Herensingel aangelegd en aangesloten op de Haven aan de oostzijde van de stad. In 1659 werd Leiden opnieuw uitgebreid. De nieuwe stadswijken werden vooral volgebouwd door investeerders. Deze lieten rijen van dezelfde huizen bouwen. Achter de Herengracht ontstond zo een hele wijk die is aangelegd vanuit het productieproces van de lakenindustrie. Dit is één van de oudste industriële productielandschappen in Europa!

 

De huizen rondom de Kaarsenmakersstraat

Op de plaats waar nu het Huis op de Waard staat was oorspronkelijk sprake van  aaneengesloten bebouwing van kleine huizen, zowel aan de Oranjegracht als de Waardgracht. Oude stadskaarten zoals die van C. Hagen uit 1670 geven dit goed weer, net als de kadastrale kaart uit 1850 van Van Campen. Op deze laatste kaart is ook goed te zien dat de Waardgracht oorspronkelijk doorliep en vlak ten zuiden van het plangebied in de Rijn uitmondde. De historische bebouwing is in de jaren ’60 en ’70 van de 20e eeuw gesloopt. In 1973-1975 werd het huidige woon- en zorgcentrum gebouwd.

 

De proefopgraving

De archeologen van IDDS hebben afgelopen week twee smalle opgravingsputten gegraven. We wisten al dat de sloop in de jaren ’70 van de vorige eeuw vaak vrij oppervlakkig gebeurde. Ook aan de Kaarsenmakersstraat is dat het geval geweest. De funderingen van de 17e-eeuwse huizen liggen namelijk slechts op een diepte van 40 cm onder het huidige straatniveau! Alhoewel de proefsleuven vrij klein van omvang zijn, geven ze toch een fraai beeld van wat de bodem in dit deel van de stad voor ons verborgen houdt. De gelijkvormige indeling van de huizen aan deze straten is meteen duidelijk. De huizen bestonden uit een onverwarmde voorkamer, daarachter een trap naar de bovenverdieping (met daaronder een kelder en bestede) en een achterkamer met een haard. Achter dit huis lag een binnenplaats die vaak ook weer werd volgebouwd met een achterhuis. De vloeren en goten die in de opgraving werden gevonden laten zien dat de archeologische resten fraai geconserveerd zijn.

 

Toekomstig onderzoek

Het moge duidelijk zijn dat de proefopgraving niet het einde is van het archeologisch onderzoek op deze plaats. Wanneer de renovatie van het zorgcentrum van start gaat zal er ongetwijfeld een nieuwe kans komen om de bodem verder in detail te onderzoeken. De kennis die dit oplevert over de bouw en het gebruik van de huizen door de eeuwen heen geeft ons een uniek inkijkje in hoe projectontwikkelaars in het verleden te werk gingen.

 

Chrystel Brandenburgh

 

Over Vondst van de week (#VVDW)

Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site en het het twitter-account ErfgoedLeiden houden zij u op de hoogte.

Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'