Vondst van deze week is een overbouwde watersteeg tussen Oude Rijn 160 en 162. Een watersteeg is een smalle private dienstweg die panden aan hoofdstraten zoals de Breestraat en de Haarlemmerstraat rechtstreeks toegang geven tot de Rijnoever. Waterstegen zijn een typisch fenomeen voor Leiden en zijn een restant van de verdichting van de middeleeuwse stad in de latere periodes. De vondst werd aangetroffen tijdens onderzoek in verband met een bouwaanvraag voor Oude Rijn 162.
Overdekte watersteeg
In de middeleeuwse stad waren de percelen van de huizen groter dan vandaag de dag. De percelen aan de Breestraat en de Haarlemmerstaat waren zelfs zo breed en diep, dat ze met de achterzijde, de zogenaamde achtererven, rechtstreeks aan de Rijn grensden. De Rijn was in deze periode ook veel breder – op sommige punten lagen de oevers wel 60 meter uit elkaar.
Naarmate de stad groeide en de behoefte aan bouwgrond steeg, werd de Rijn steeds verder aangeplempt en werden ook de achtererven van de huizen bebouwd. Echter, de verkopers van de achtererven behielden voor hun pand aan de hoofdstraat doorgaans een uitgang naar de Rijn. Het betrof een privaat dienstpad of bedrijfsweg die af- en aanvoer van en naar de Rijn mogelijk bleef maken – een zogenaamde watersteeg.[1]
Hoewel deze waterstegen in de loop der eeuwen vaak verdwenen, zijn er ook nog talrijke bewaard gebleven. Ze zijn te herkennen aan de vaak zeer smalle poorten die in de bouwblokken van de Haarlemmerstraat en de Breestraat naar de Rijn lopen.
Dit is ook het geval voor Oude Rijn 160-162.
Hier bevindt zich onder een halve ontlastingsboog een poortje dat deels 18de-eeuws (of ouder) is. De steeg zelf is ouder. Het gebied werd al omstreeks 1350 bij de stad getrokken en de Oude Rijn werd als straat in 1438 aangelegd. Toch blijkt uit de kadasterkaarten van Van Dulmenhorst omstreeks 1585 dat de huidige percelen Oude Rijn 160-162 deel uit maken van een groter perceel dat volledig strekt van de Haarlemmerstraat tot aan de Oude Rijn. Op dat moment is het perceel eigendom van Dirck Dircszoon Warmoesman.
Van Dulmenhorst 1585: percelen liggende aan de Haarlemmerstraat (boven) en de Oude Rijn (onder)
Het perceel zal pas kort daarna, omstreeks het begin van de 17de eeuw, zijn opgedeeld, waarna aan de Oude Rijnzijde twee (of meer) diepe huisjes met trapgevels werden gebouwd. Tussen deze huisjes werd een overdekte watersteeg gebouwd, behorend bij het perceel aan de Haarlemmerstraat. De toegang tot de steeg is duidelijk te herkennen op de perspectiefkaart van Christiaan Hagen uit 1670. Het betreft een doorgang op de begane grond met op de verdiepingen een gemeenschappelijke tussenmuur.
Uitsnede proefdruk perspectiefkaart Christiaan Hagen 1670
Sinds deze periode is de situatie weinig veranderd. Thans liggen tussen de zijgevels van Oude Rijn 160 en 162 eiken balken, wellicht hergebruikt. Daarop bevindt zich een forse eiken balk, halfhouts ingelaten, die de zijgevel van de verdiepingen van Oude Rijn 160 draagt. De watersteeg is niet meer als dusdanig in gebruik, dat wil zeggen als doorgang voor het perceel aan de Haarlemmerstraat, maar als een overdekte plaats van Oude Rijn 162.
Pieter-Jan De Vos, Erfgoed Leiden en Omstreken
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.
[1] H.A. van Oerle, 1975. Leiden binnen en buiten de stadsvesten. De geschiedenis van de stedenbouwkundige ontwikkeling binnen het Leidse rechtsgebied tot aan het einde van de gouden eeuw, Leiden, pp. 11-13; pp. 160-161.