Het winkelend publiek in de Haarlemmerstraat zal over het algemeen meer aandacht hebben voor de etalages op de begane grond dan voor de gevels van de panden in de winkelstraat. Omhoog kijken loont; je ziet de mooiste gevels.
Neem Haarlemmerstraat 86. Daar prijkt, in een nis, een uit zandsteen gehouwen beeltenis van Laurens Jansz. Coster (1370-1440). Vooral in ons land is hij lang gezien als de uitvinder van de boekdrukkunst met losse letters en als zodanig was hij in het verleden ook een van onze nationale helden. Niet voor niets werd in zijn geboorteplaats Haarlem in 1856 een monumentaal beeld voor hem opgericht. Daarmee wedijverde de stad met Mainz wier inwoners claimden dat ingezetene Johannes Gutenberg (1398-1468) de eer van deze uitvinding toe kwam. Tegenwoordig wordt overigens aangenomen dat zij het bij het rechte eind hadden.
Het Leidse beeld toont Coster met in zijn linkerhand een drukletter A en in zijn rechter een tekst die hem benoemt als uitvinder van de boekdrukkunst. Onder zijn voeten staat in het Latijn aangegeven dat het beeld werd geplaatst in opdracht van Arent Hogenacker in 1630. De tekst daar onder geeft in oud-Nederlands diens beroep aan: lettergieter. Inderdaad is in de archieven te vinden dat Arent Corsz. Hogenacker(1579-1636), tevens boekdrukker, eigenaar was van dit pand.
Kleuronderzoek
De afgelopen tijd zijn er op dit beeld een aantal interessante vondsten gedaan. Het begon met kleuronderzoek in opdracht van de werkgroep Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Op het, op het oog, kleurloze beeld bleek een aantal kleine maar duidelijke verfresten te zitten. Erfgoed Leiden liet een aantal verfmonsters microscopisch onderzoeken. Vanaf de derde verflaag bestond de verf uit pigmenten en bindmiddelen die pas in de tweede helft van de 19de eeuw werden toegepast. Coster moet in die tijd een kleurrijk geheel zijn geweest. Hoe precies viel uit de aangetroffen resten niet op te maken. De onderste twee verflagen kunnen ouder zijn; die kleuren zijn rustiger en benaderen de kleur van de zandsteen.
Verfresten op de linkermouw van Coster Foto: Caroline Meulemans
Het beeld gaf meer informatie prijs toen Erfgoed Leiden het liet onderzoeken door een aantal andere experts. Natuursteenspecialisten Pier Terwen (Terwen Consultancy) en Timo Nijland (TNO) troffen haksporen aan. Dit wijst er op dat op enig moment verflagen zijn verwijderd. Dit is overigens niet bepaald zachtzinnig gedaan; enkele details zijn door de ingreep beschadigd. De waaiervormige beitelslag links van het hoofd van Coster moet zijn ontstaan door bewerking van het blok in horizontale stand. Dit betekent dat het beeld daarvoor uit de muur is gehaald. Terwen deed nog een opmerkelijk ontdekking: op verschillende, wat verborgen plekken zijn rijen boorgaatjes zichtbaar. Ze moeten zijn aangebracht bij het hakken van het beeld in de 17de eeuw. De beeldhouwer werkte naar voorbeeld van een klein model met daaromheen een houten raamwerk. Op dat raamwerk was een meetsysteem aangegeven. Ook op het steenblok was een dergelijk raamwerk aangebracht, waardoor de beeldhouwer de juiste verhoudingen kon overbrengen. De boorgaatjes waren daartoe een hulpmiddel.
Diverse vormen aan het gezicht, zoals in het bijzonder de neus, lijken te zijn ontstaan door vroeger ophakwerk. Foto Pier Terwen
Via deze link vindt u meer informatie over het beeld van Coster.
Monique Roscher, Erfgoed Leiden en Omstreken
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.