Erfgoed Leiden en omstreken

Info

VVDW#25: Akoestisch plafond Breestraat 66

De vondst van deze week is een akoestisch plafond van zeegras en prefab gipsplaten uit 1908 in het ‘LVC’ aan de Breestraat. Dit plafond kwam tevoorschijn bij bouwhistorisch onderzoek tijdens de verbouwingswerkzaamheden voor het Aalmarktproject.

Vrijwel elke Leidenaar kent de voormalige vesting van het jongerencentrum ‘LVC’ (Leids Vrijetijds Centrum) aan de Breestraat. Minder bekend is dat de geschiedenis van het gebouw teruggaat op een uitbreiding van het Catharinagasthuis uit 1571 met een zogenaamde ‘Lange sael’. In 1863 werd deze 16de-eeuwse ‘Lange sael’ bestemd tot ‘Meisjesschool der 2e klasse’.  De latere rijksbouwmeester D.E.C. Knuttel was als gemeentearchitect van Leiden verantwoordelijk voor een ingrijpende verbouwing in 1887 met een nieuw voorgebouw aan de Breestraat in neorenaissance-stijl. Om de groeiende groep schoolmeisjes te huisvesten werd in 1908 de ‘Lange sael’ met een verdieping verhoogd.

Isolatie
Bijzonder was de vondst van een akoestisch plafond in het plafond boven de begane grond van het ‘LVC’. Dit plafond is aangebracht toen de eerste verdieping werd toegevoegd in 1908. Het diende als isolatie om geluid tussen de lokalen op de begane grond en verdieping te voorkomen.


In de ruimte, tussen de eerste verdiepingsvloer en een verlaagd plafond van gipsplaten tussen de vloerbalken, was een grasachtig materiaal gepropt. De gipsplaten meten ongeveer 130 bij 65 tot 69 cm en zijn ongeveer 3 centimeter dik. Ze zijn met een messing en groefconstructie tegen elkaar bevestigd. Blijkbaar zijn de gipsplaten van te voren op maat gemaakt. Ze zijn van een gestempelde letter voorzien, die de volgorde per vak bepaalde.


Detail van een prefab gipsplaat met daarop een gestempelde letter P (foto M. van Dam, BAAC)

In het gips van de gipsplaten zitten kokosharen en stukjes hout ter versteviging van de plaat. Uit een advertentie uit 1907  in het blad Huis Oud en Nieuw blijkt dat de maatschappij steenhandel ‘Trekvliet’ uit Den Haag deze kokosgipsplaten levert.


Advertentie voor Kokos-gipsplaten uit 1907 in het maandblad Huis Oud en Nieuw.

Zeewier
Het grasachtige materiaal bleek na onderzoek gedroogd zeegras te zijn (zeewier). Zeegras groeit in ondiepe zeeën en werd geoogst door het van de zeebodem te maaien. Door het te spoelen werd het zeegras ontzout, waarna het werd gedroogd. Ten slotte werd het samengeperst om het voor gebruik gereed te maken. Zeegras kende naast toepassing als bouwmateriaal ook een toepassing als vulling van matrassen en stoelen/banken. Het ziet eruit als gekrulde en verfrommelde strookjes papier of houtwol. Deze gekrulde vezels van zo’n 3 mm breed, variëren in kleur van licht grijs tot donkerbruin. Zeegras werd voornamelijk tussen 1800 en 1950 toegepast als een goedkoop en licht isolatiemateriaal, voor zowel geluidisolatie en thermische isolatie. Na die tijd werd dit organische materiaal verdrongen door synthetische materialen, die brandveiliger werden geacht dan zeegras. Het akoestisch plafond was van origine aan het oog onttrokken door een stuc- op rietplafond.


Restanten van het akoestische plafond met de prefab gipsplaten en daarop het zeegras (foto M. van Dam, BAAC)


Aalmarktproject
De verbouwing van het ‘LVC’ vindt plaats in het kader van het Aalmarktproject. Met de herontwikkeling van de Aalmarkt en de directe omgeving zorgt de gemeente Leiden voor de noodzakelijke versterking en uitbreiding van het winkelgebied om de binnenstad van Leiden te verbeteren en aantrekkelijker te maken om te bezoeken en er te werken, te leven en te wonen. In 2015 is in opdracht van ASR-vastgoed het Stadsgehoorzaalblok, als onderdeel van het Aalmarktproject, van start gegaan. Als primeur voor Nederland worden de ontmantelings- en sloopwerkzaamheden bouwhistorisch begeleid door het bouwhistorisch bureau BAAC. Het doel hiervan is historische bouwdelen en -elementen die aan het licht komen te documenteren voordat ze verdwijnen. Zo wordt de bouw- en gebruiksgeschiedenis van dit deel van de stad vastgelegd en straks ontsloten voor het brede publiek.

Edwin Orsel, Erfgoed Leiden en Omstreken


Over Vondst van de week (#VVDW)

Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.

Wij adviseren u ook graag over moderne toepassingen wat betreft isolatie in uw monument. Meer informatie kunt u vinden onder het project duurzame monumentenzorg.


Literatuur:
Kokosgips: Bot, P., Vademecum historische bouwmaterialen, installaties en infrastructuur, Alphen aan de Maas 2009, p.252.
Zeegras: Bot, P., Vademecum historische bouwmaterialen, installaties en infrastructuur, Alphen aan de Maas 2009, p.260.

kaart