De vondst van de week is een fragment van een pelgrimshoorn uit de 16e eeuw. Deze werd in 2001 gevonden in een beerput bij opgravingen ter plaatse van het voormalige Kamerlingh Onnes Gebouw (Steenschuur). De op het eerste gezicht onooglijke vondst is onlangs opnieuw ‘ontdekt’ toen een specialist de pijpaarden voorwerpen van de opgraving onderzocht.
Het fragment is enkele centimeters groot en viel op vanwege de gebogen vorm. Pijpaarde is een kleisoort die gebruikt werd voor het maken van witte tabakspijpen. Het is daarom niet vreemd dat eerst werd gedacht dat het gebogen stuk pijpaarde onderdeel was van een tabakspijp, bijvoorbeeld een krulpijp. De grootte en de grofheid van het mondstuk passen echter niet bij de doorgaans fragiele kleipijp. Een andere mogelijkheid is dat het een gedeelte van een trompet of hoorn is. Na enig speurwerk bleek dat er in het dorp Blokker in Noord-Holland bij opgravingen in het klooster Bethlehem een complete pijpaarden hoorn is gevonden die mogelijk model staat voor het voorwerp waarvan in Leiden een fragment is gevonden.
De pelgrimshoorn uit Blokker (bron: Cultuur Historische route Blokker)
Het betreft hier een pelgrimshoorn die omstreeks 1500 door een pelgrim uit een bedevaartsoord is meegenomen. Dit type hoorn is echter zeldzaam. Vaker zien we een korte, licht gebogen en taps toelopende hoorn van geglazuurd aardewerk, waarbij aan de holle kant twee ogen zijn aangebracht om een koord door te rijgen zodat deze om de nek gedragen kon worden.
Een voorbeeld van een hoorn die om de nek gedragen kon worden (bron: encyclopedievanzeeland.nl).
In de middeleeuwen was het heel gebruikelijk om – al dan niet vrijwillig - op bedevaart te gaan. Men deed dit bijvoorbeeld om boete te doen, vergiffenis te vragen of bescherming of genezing van een heilige te zoeken bij ziekte. Middeleeuwse pelgrims namen doorgaans een tastbaar bewijs mee naar huis dat aantoonde dat ze op pelgrimage waren geweest. Bovendien geloofde men dat deze souvenirs de reizigers bescherming gaven. Veel voorkomende souvenirs waren de zogeheten pelgrimsinsignes: tinnen speldjes met een religieuze afbeelding. Ook pelgrimsampullen waarin men een beetje vloeistof van de bedevaartsplaats kon meenemen komen veel voor. De hoorn is een aparte categorie in de pelgrim souvenirs. In een bedevaartplaats werd tijdens het tonen van de relieken (overblijfselen van heiligen of Maria) door de pelgrims op de hoorn geblazen en gejuicht om het kwaad af te weren. Vaak namen de pelgrims daarom een hoorn mee naar huis als souvenier. Bij dreigend onweer werd op de hoorn geblazen om onheil af te wenden.
Chrystel Brandenburgh, Erfgoed Leiden
(met dank aan de heer H. van der Meulen)
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.