Erfgoed Leiden en omstreken

Info

VVDW#30: Middeleeuws huis Haarlemmerstraat 254

De vondst van deze week zijn de resten van het middeleeuwse hoekhuis Haarlemmerstraat 254. De gemeentelijk bouwhistorici (Erfgoed Leiden e.o.) onderzochten deze winkel met bovenwoning,  omdat het wordt verbouwd. Dat bood de mogelijkheid om achter moderne afwerkingen te onderzoeken of er oudere structuren, gebouwresten of interieurs aanwezig zijn.

Haarlemmerstraat 254 is opgenomen in de lijst van karakteristieke panden in het beschermde stadsgezicht. Het gebouw ligt op de hoek met de Klimmende Leeuwsteeg en heeft een opzet van een diep geplaatst voorhuis en daarachter een vast achterhuis.[1]
Op basis van de klokvormige voorgevel ligt een 17de/18de-eeuwse datering voor dit huis voor de hand. Het betreft echter een middeleeuws stadsdeel zodat het gebouw veel oudere resten kan bevatten. In het verleden was het namelijk gebruikelijk dat nog bruikbare gebouwen, onderdelen, interieurs behouden en voorzien werden van nieuwe delen of afwerkingen waardoor er weer een modern gebouw stond.


Dendrochronologisch onderzoek

Tijdens het onderzoek troffen de bouwhistorici op de begane grond middeleeuws muurwerk en plafondbalken aan. Het metselwerk is op basis van de afmetingen en typische kleimenging gedateerd als (vroeg-) 15de-eeuws. De eikenhouten balken zijn dendrochronologisch onderzocht – dit is een houtdateringsmethode op basis van jaarringen - en blijken te dateren uit de periode 1403-1415. Het hout is afkomstig uit het graafschap Bentheim in Emsland (Duitsland). Ook de kapconstructie van het voorhuis werd dendrochronologisch onderzocht waarbij naar voren kwam dat  het grenenhout gekapt is in 1603 in zuid-Zweden. Het onderzoek maakte zelfs duidelijk dat dit in de herfst of winter van 1603 moet zijn geweest.

Dit bevestigt het beeld dat constructiehout in Leiden van elders moest worden aangevoerd omdat dit deel van Nederland door intensieve ontbossing niet meer kon voldoen aan de eigen behoefte van bouwhout.[3] Stammen waaruit grote balken konden worden gezaagd moesten daarom worden ingevoerd vanuit de Zuidelijke Nederlanden en Rijnland-Westfalen en later Zweden en Noorwegen, Noord-Duitsland en Polen en het Baltische gebied. Aangezien eikenhout vrij traag groeit kon op den duur niet meer voldoende eiken constructiehout worden aangevoerd en moest in het begin van de 17de eeuw overgegaan worden op grenenhout. De kapconstructie van grenenhout uit 1603 is hiervan dus een vroeg voorbeeld.

Eikenhouten balklaag uit 1403-1415 boven de begane grond

De balklaag is een zogenaamde alternerende enkelvoudige balklaag, waarvan de balken om en om voorzien zijn van een constructie met console of met houtskelet. In later tijd is deze balklaag, zoals dus gebruikelijk, gemoderniseerd. Het houtskelet is voor een deel verwijderd en er zijn moderne consoles met een renaissance decoratie geplaatst. Door het dendrochronologisch onderzoek is nu bekend dat aan het oostelijke uiteinde van de Haarlemmerstraat ook middeleeuwse huizen stonden.[2] Dit huis was zelfs uitgevoerd met stenen gevels.



Detail van de balklaag uit 1403-1415



Edwin Orsel, Erfgoed Leiden en Omstreken

Over Vondst van de week (#VVDW)

Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.




[1] Voorhuis: huis(deel) aan de straatzijde; Achterhuis: gebouw dat achter een voorhuis wordt opgetrokken en er (meestal) mee in verbinding staat.

[2] Orsel, E.D., 2007, ‘ Zijn er nog ‘veel’ middeleeuwse huizen in Leiden?’ , in: Dwars door de stad, 2007, p.114-134.

[3] Buis, J., 1985, Historia Forestis. Nederlandse bosgeschiedenis. II. Houtmarkt en houtteelt tot het midden van de negentiende eeuw, Utrecht, p.505-518.

kaart