Erfgoed Leiden en omstreken

Info

VVDW#31: Spiltrap

De vondst van de week betreft een houten spiltrap uit 1650 in de Mandemakerssteeg 1. De trap werd aangetroffen bij bouwhistorisch onderzoek tijdens de verbouwingswerkzaamheden voor het Aalmarktproject. Dit soort trappen werden in de laat 16de en 17de eeuw bijna standaard toegepast in Leidse woonhuizen. De trappen zijn kwalitatief gebouwd waardoor ze 400 jaar later vaak nog steeds in gebruik zijn.

De aangetroffen spiltrap is een voor Leiden bekend model en heeft de volgende kenmerken: in de ronde spil uit naaldhout zijn dragende naaldhouten treden vergaard met pen- en gatverbinding. Tegen de treden zijn eikenhouten stootborden genageld. De treden zijn aan de buitenzijde niet bevestigd in zogenaamde trapbomen maar deels opgelegd in een bakstenen ommuring en deels opgehangen in een eikenhouten beschieting. De bovenzijde van de spil is vaak gedecoreerd, bijvoorbeeld met eikel of bol. In dit geval was de trapspil ter hoogte van de zolderverdieping afgezaagd, waardoor de oorspronkelijke decoratie niet kon worden achterhaald.

 

Houten spiltrap in Mandemakerssteeg 1

De houten spiltrap ontstond omstreeks het begin van de 14de eeuw en werd ontworpen naar model van de veel oudere natuurstenen wenteltrappen die voornamelijk in torens werden toegepast.[1]

Vroege voorbeelden van houten spiltrappen in Leiden bevinden zich in Pieterskerkhof 40 en Breestraat 95. Vanaf de 16de eeuw worden spiltrappen steeds meer in woonhuizen gebruikt in plaats van de daarvoor vaak gehanteerde laddertrappen. Ondanks dat spiltrappen duur waren, zowel qua productie als hout, wonnen ze steeds meer aan populariteit. Het voordeel van een spiltrap is immers dat deze maar weinig ruimte in beslag nemen en dat ze uitstekend passen in een smal of in een hoog huis. Bovendien is een spiltrap gemakkelijker te belopen dan een laddertrap.

In de laat-16de-eeuwse en 17de-eeuwse woonhuizen werden spiltrappen vrijwel standaard toegepast. Om licht en ruimte zo efficiënt mogelijk te benutten, werden de trappen tussen de voor- en achterkamer geplaatst. Dat was naast de bedstede die zich in Leidse huizen tussen beide kamers bevond. Algemeen was de spiltrap direct vanaf een gang op de begane grond te betreden. Naast de trap bevond zich meestal een deurtje dat toegang gaf tot een half verdiept keldertje.[2]

Omstreeks het einde van de 17de eeuw begon de spiltrap aan populariteit in te boeten ten gunste van de rechte trappen. In grote woningen vormden (gebogen) bordestrappen in de loop van de 18de eeuw een representatief architectonisch element en kregen ze een prominente plaats in een grote hal of trappenhuis. In kleinere huizen namen rechte steektrappen met kwarten steeds meer de plaats van spiltrappen in.

 

Houten spiltrap in Mandemakerssteeg 1

Aalmarktproject

De verbouwingswerkzaamheden aan de Mandemakerssteeg vinden plaats in het kader van het Aalmarktproject. Met de herontwikkeling van de Aalmarkt en de directe omgeving zorgt de gemeente Leiden voor de noodzakelijke versterking en uitbreiding van het winkelgebied. Dit met als doel om de binnenstad van Leiden te verbeteren en aantrekkelijker te maken als woon-, werk- en  leefomgeving. In 2015 is in opdracht van ASR-vastgoed het Stadsgehoorzaalblok, als onderdeel van het Aalmarktproject, van start gegaan. Als primeur voor Nederland worden de ontmantelings- en sloopwerkzaamheden bouwhistorisch begeleid door het bouwhistorisch bureau BAAC. Het doel hiervan is historische bouwdelen en -elementen die aan het licht komen te documenteren voordat ze verdwijnen. Zo wordt de bouw- en gebruiksgeschiedenis van dit deel van de stad vastgelegd en straks ontsloten voor het brede publiek.


Pieter-Jan De Vos, Erfgoed Leiden en Omstreken

Over Vondst van de week (#VVDW)

Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.



[1] H. Janse, 1995. Trap en trede, ‘s-Gravenhage, pp. 12-13.

[2] E. Orsel, 2007. “‘Een fraij gesicht’, het Leidse huis in de 17de eeuw. Een poging tot typologisering”, in;, KNOB, 106(1), pp. 11-25.


kaart