De vondst van deze week betreft het jongste gedateerde sleutelstuk van Leiden. Het werd aangetroffen op de begane grond van Aalmarkt 3, dat nu in verbouwing is voor een nieuwe brouwersgilde, het stadsbrouwhuis.
Wat is een sleutelstuk?
Anders dan dat je in eerste instantie zou denken heeft een sleutelstuk niets te maken met een slot en is het geen deel van je sleutelbos.
Een sleutelstuk is een element van een houtskelet, een bouwkundige houtconstructie die in de basis bestaat uit een verticale (muur-)stijl en een horizontale balk die onderdeel is van een balklaag, en waarbij beide elementen zijn verbonden door een diagonale schoor, een korbeel genoemd. Op deze manier wordt een sterke driehoeksverbinding gevormd..
Onder de balk werd vaak een zogenaamd sleutelstuk geplaatst. Het technisch voordeel van een sleutelstuk is dat de overspanning van de balk wordt verkort, waardoor de maximale buigspanning dat het hout moet opvangen wordt verminderd. In feite zorgt dit er zelfs voor dat de benodigde dikte van de balk beperkt kon worden.
Decoratieve functie
De functioneel nuttige sleutelstukken kregen tevens een decoratieve functie. De constructie van het houten balklagen waren tot omstreeks 1700 meestal in het zicht en werden daarom vaak geornamenteerd. Een veel voorkomend ornament op sleutelstukken is het peerkraalprofiel. Nadat de constructie in elkaar werd gezet, werd het balkuiteinde voorzien van een meer dan halfronde vorm (peervormig) met aan de voorzijde een klein rechthoekig lijstje. Het ornament wordt een peerkraal genoemd. Sleutelstukken met peerkralen komen in Leiden voor vanaf de tweede helft van de 14de eeuw tot omstreeks 1500. Het oudste gedateerde voorbeeld is aangetroffen in Breestraat 135 en dateert uit 1365. Het tot voor kort jongste voorbeeld bevindt zich in Hooigracht 67 en dateert uit 1481. Het peerkraalsleutelstuk dat is aangetroffen in Aalmarkt 3 is nog een stuk jonger en is met behulp van dendrochronologie gedateerd op 1510.
Sleutelstuk Breestraat 135 (foto: ELO)
Het ruim 500 jaar oude sleutelstuk heeft de tand des tijds niet ongehavend doorstaan. Het sleutelstuk is ontdaan van zijn typerende peerkraal. Ook de muurstijlen en de korbelen van het houtskelet zijn verdwenen. Muurstijlen zijn door de eeuwen heen vaak verdwenen omdat ze rot geworden waren door opstijgend en doorslaand vocht.
Sleutelstuk Aalmarkt (foto: ELO)
Het jonge peerkraalsleutelstuk is ondanks zijn gehavende staat bijzonder. Op het sleutelstuk, dat talloze keren is overschilderd en behangen, zien we dat het rijkelijk geornamenteerd was met een gesneden driehoekige tandlijst. Aan de hand van dit soort details kunnen andere huizen nauwkeuriger worden gedateerd.
Zeldzaam
Het is vrij zeldzaam, dat er een huis wordt aangetroffen dat in oorsprong omstreeks het begin van de 16de eeuw gebouwd werd. Leiden beleefde in die periode een tijd van stagnatie en verval. De bevolking verarmde en nergens waren er zoveel bedelaars als in Leiden. In 1509 maakte een pestepidemie nog vele slachtoffers. De bouwactiviteit in deze periode was dan ook bijzonder mager.
Pieter-Jan De Vos, Erfgoed Leiden en Omstreken
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.