De vondst van deze week is een 17de-eeuwse afbeelding van de Leidse Burcht. Het komt voor op een tekening van Willem van de Velde de Oude van het oorlogsschip ‘Den Burgh van Leyden’.
Het schip ‘Den Burgh van Leyden’ was één van de schepen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC, 1602 - 1799). De VOC was een zeer succesvolle particuliere Nederlandse handelsonderneming met een monopolie op de overzeese handel, vooral met Oost-Azie en wordt ook wel gezien als de eerste multinational (een bedrijf dat in meerdere landen actief is). In de VOC-archieven komen zeven schepen voor met in de naam ‘Leiden’, die voor de VOC hebben gevaren. Het blijkt dat ‘Den Burgh van Leyden’ in 1667 werd gebouwd voor de Kamer van Amsterdam op de VOC-werf in Amsterdam. Het was een ‘retourschip’ met een laadvermogen van 1040 ton. Schepen met een laadvermogen boven 1000 ton waren de superschepen van die tijd. Tussen 1668 en 1685 is het zes keer op en neer geweest naar Batavia, waarna het is opgelegd.
Op de spiegel van het schip is de Leidse burcht afgebeeld. Dat daarboven het stadswapen van Amsterdam is getekend komt omdat het aldaar op de VOC-werf is gebouwd.
Tekening uit 1667-1670 door Willem van de Velde de Oude (Scheepvaartmuseum, inventarisnr. A.0149(159))
De tekening van ‘Den Burgh van Leyden’ die zich in de collectie van het Scheepvaartmuseum bevindt met inventarisnummer A.0149(159), is globaal gedateerd tussen 1653 en 1670. Dit kan dus door de bekende bouwdatum van het schip scherper worden gedateerd tussen 1667 en 1670. De vervaardiger van de tekening, Willem van de Velde de Oude (1611-1693), werd in Leiden geboren en was in zijn jeugd zeeman. Later werd hij de officiële kunstschilder van de Nederlandse marine en werkte in opdracht van Cornelis Tromp. Hij is vooral bekend van zijn schilderijen van zeeslagen tijdens de Nederlands-Engelse Oorlogen. Als een soort oorlogsverslaggever voer de kunstenaar mee aan boord van de Nederlandse oorlogsvloot.
De spiegels (achterkant) van VOC-schepen werden voorzien van rijke decoraties met veel houtsnijwerk. Op de spiegel van ‘Den Burgh van Leyden’ uit 1667 was de Leidse Burcht uitgebeeld. Op de tekening uit 1667-1670 van Willem van de Velde de Oude van het schip is de met huizen omringde burchtheuvel met ringmuur, poort en trap te zien. Wellicht is dit ontwerp ontleend aan een tekening in Orlers Beschrijvinge der stadt Leyden uit 1641, waarmee het enige overeenkomst vertoont. De Burcht was net in 1651 door de stad Leiden aangekocht als symbool van burgertrots en om de belangwekkende en eeuwenoude historie van de stad te benadrukken. Het monument werd opgeknapt, onder andere met een nieuwe toegangspoort met de gekroonde Leidse sleutels. Het is bijzonder dat dit schip meerdere tochten heeft gemaakt naar Batavia waarmee dit trotse beeld van Leiden naar de andere zijde van de wereld is gebracht.
De Burcht in 1614 door Jan Jansz. Orlers (ELO PV18405)
De signalering en een scherpere datering van deze afbeelding van ‘Den Burgh van Leyden’ met een contemporaine afbeelding van de Leidse Burcht kort na de verwerving door de stad is van belang voor de kennis over de Burcht en de geschiedenis van Leiden. De vondst en het onderzoek zijn van de hand van amateurhistoricus Ben Tervooren uit Leiden. Hij is geïnteresseerd in maritieme geschiedenis, onder meer omdat hij zelf een aantal jaren heeft gevaren.
Edwin Orsel, Erfgoed Leiden en Omstreken
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.
Bronnen:
Dam, P. van, 1927, Beschrijvinge van de Oostindische Compagnie, Eerste boek, deel I, Den Haag.
Orlers, I.I., 1641, Beschrijvinge der stadt Leyden, Leiden, p.81.
Vlist, E. van der, 2001, de Burcht van Leiden, Leidse Historische Reeks nr 14, Leiden.
RGP-GS166, 1979, Dutch-Asiatic Shipping in the 17th and 18th centuries, Volume II, Outward-bound voyages from the Netherlands to Asia and the Cape (1595-1794). Den Haag.
RGP-GS167, 1979, Dutch-Asiatic Shipping in the 17th and 18th centuries, Volume III, Homeward-bound voyages from Asia and the Cape to the Netherlands (1597-1795). Den Haag.