Deze vaas uit houtsnijwerk staat in de grote entreehal van het gemeenlandshuis van Rijnland aan Breestraat 59. De vaas werd in 1670 gesneden door de meester-beeldhouwer Frans van Tongeren. De vaas kwam vorige week onder de aandacht tijdens de ELO-masterclass over digitale innovatie in de bouwhistorie. Tijdens het praktijkgedeelte maakte een groepje deelnemers van de masterclass een digitaal 3D-model van deze fraai gebeeldhouwde vaas.
Gemeenlandshuis van Rijnland
In het centrum van Leiden, aan de Breestraat, staat sinds 1578 het gemeenlandhuis van het Hoogheemraadschap van Rijnland. De hal van het gemeenlandhuis werd tussen 1658 en 1670 gerenoveerd naar ontwerp architect Pieter Post, die in Leiden ook de Waag en de burchtpoort aan Burgsteeg heeft ontworpen. Het hoogheemraadschap zorgt voor de waterkering, de waterlozing, de controle op de juiste waterstand en de bescherming van de kwaliteit van het water in de regio. Het dagelijks bestuur bestond uit de dijkgraaf, zeven heemraden en de vertegenwoordigers van de grondeigenaren. De taak van het bestuur was het opstellen van wetten en het spreken van recht in waterstaatzaken.
In 1578 werd een pand op de huidige locatie in de Breestraat aangekocht als woonhuis voor de dijkgraaf, als vergaderruimte, als logement voor het Rijnlands bestuur en als archief. Het gebouw werd in 1598 grotendeels vernieuwd en kreeg een renaissancegevel van de Leidse stadstimmermannen Van Banchem en Dircksz., nadat een gevelontwerp van Lieven de Key te duur was bevonden. Tussen 1658 en 1670 werd het gebouw nogmaals gerenoveerd, ditmaal van binnen, naar ontwerp van Pieter Post. In 1878 werd het gebouw gerestaureerd door Pierre Cuypers en de laatste restauratie aan het gebouw stamt uit 1962-1971. Kortom, genoeg bijzondere kenmerken voor bouwhistorici om te ontdekken tijdens de ELO-masterclass.
De hal met statige trap en fraai gebeeldhouwde vaas
Wie het gemeenlandhuis binnentreedt komt in de hal. Bij de verbouwing tussen 1658 en 1670 naar ontwerp van de beroemde architect Pieter Post, werd onder meer de huidige trap geplaatst. De statige trap werd voorzien van ornamenten. Het siersnijwerk op de trap is van de hand van de Leidse beeldsnijder Gerrit Goosman en de vazen zijn van meester-beeldhouwer Frans van Tongeren.
In het rekeningenarchief van Rijnland staat het volgende geschreven hierover: “Eerst gelevert het hout tot twee bollen gestelt op de stijlen van de trap int gemeenlandshuys tot Leiden f 3.6-. De selve bollen ofte hout eerst doen draeijen en rontsom met blaeden en boven met bloemen ende cieraet gesneden, rontsom schoon. Komt voor draeijen ende snijden f 24-19-0”
Zowel het houtsnijwerk als de vazen zijn tijdens de restauratie in de jaren ‘60 grondig hersteld en geconserveerd. Op het bovenstaande 3D-model is duidelijk zichtbaar hoe het hout van de gesneden vaas in het verleden is aangetast door beestjes waarvan de uitvliegopeningen hier nog aan doen herinneren. Voor diegene die de entreehal willen bewonderen is er goed nieuws. Het tochtportaal van het gemeenlandshuis is namelijk in glas uitgevoerd, waardoor de entree met trap vrij te bekijken is.
Pieter-Jan De Vos