Tijdens recent bouwhistorisch onderzoek in Aalmarkt 11 is een uniek 17de-eeuws geschilderd kamertje aangetroffen. Aalmarkt 11 wordt thans gerenoveerd in het kader van het Aalmarktproject, waarbij de gebouwen in het gebied tussen Breestraat, Mandenmakersteeg en Aalmarkt voorafgaand aan en tijdens de verbouwingswerkzaamheden bouwhistorisch worden vastgelegd.
Het geschilderd kamertje
Aan de voorzijde, op de vliering van Aalmarkt 11, zijn tijdens recente ontmantelingswerken restanten van een 17de-eeuws geschilderd kamertje tevoorschijn gekomen. Het kamertje was afgetimmerd met grenenhouten verticale delen. De delen lijken eerst roze geschilderd te zijn en vervolgens gedecoreerd met groene en gele strepen. Onderaan bevindt zich een grijs geschilderde plint. Niet enkel de houten delen waren geschilderd. Het patroon van roze, groene en gele strepen zet zich voort op het binnenpleisterwerk van de voorgevel en volgt zelfs de dagkant van de vensteropening. Ook de plafondelen hebben een roze kleurstelling. Dit is nog beperkt zichtbaar onder latere verflagen. Het is onduidelijk of het plafond ook met biesjes is gedecoreerd, óf er banen zijn afgestreept, óf iets dergelijks.
De geschilderde delen kwamen tevoorschijn achter heel wat lagen behang die in latere fases waren aangebracht, waaronder enkele bijzondere patronen. Volgens behangspecialist R. Harmani is de onderste laag behang te dateren omstreeks 1830-1840. Verder onderzoek naar het verwijderde pakket behanglagen moet nog volgen.
Datering van de ‘Striepte kamer’
Het geschilderde kamertje is een unieke vondst. Niet alleen in Leiden, ook in de rest van Nederland is tot dusver nog geen gelijkaardige kamerafwerking aangetroffen. Volgens de aan het RCE verbonden expert in historische interieurs, Eloy Koldewij, is er wel een parallel te trekken met gestreepte textiele behangsels, zoals in het kasteel Skokloster in Zweden dat in het derde kwart van de 17de eeuw gebouwd werd, en zoals ook zichtbaar op het schilderij ‘moeder met kind en dienstmaagd’ van Pieter de Hoogh kort na 1660.
Moeder met kind en dienstmaagd - Pieter de Hoogh - Kunsthistorisches Museum Wenen
In de eerste helft van de 17de eeuw waren kamerbehangsels (wandtapijt of goudleer) buiten de hofkringen uiterst schaars. Pas in het derde kwart van de eeuw worden ze vaker in inventarissen vermeld. Er ontstaat dan een voorkeur voor onder meer gestreepte patronen.[1] Uit archiefbronnen blijkt dat in Leiden de rector van de Triviale School in 1669 een ‘striepte kamer’ zou hebben. De geschilderde kamer van Aalmarkt 11 is wellicht een imitatie van gestreept textielbehang en kan ook op basis van het kleurgebruik worden gesitueerd in de tweede helft van de 17de eeuw.
Tijdens recent onderzoek naar het oorspronkelijke plafond van de regentenkamer van het Meermansburghof werd een gelijkaardige roze kleur aangetroffen, die egaal is aangebracht, waarschijnlijk in combinatie met goudleerbehang op de muren. Het roze plafond dateert uit de bouwtijd van het poortgebouw van het hofje, 1681.
De afwerking van de ‘striepte kamer’ aan de Aalmarkt zal omstreeks dezelfde periode zijn vervaardigd. Het is vooralsnog onduidelijk wat de functie van de kamer was in deze periode.
Aalmarkt 11
Aalmarkt 11 is gerealiseerd tussen 1455 en 1460 en maakt deel uit van een grote uitbreiding van het voormalige Catharinagasthuis. Het gasthuis verschafte aanvankelijk opvang en verzorging voor armen en thuislozen. In de 17de eeuw groeide de functie naar dat van een ziekenhuis. In de loop van de 18de eeuw gaat het steeds slechter met het Catharinagasthuis. De gebouwen zijn niet meer geschikt als ziekenhuis en er is gebrek aan geld. In 1799 wordt het gasthuis opgeheven. De verschillende gebouwen krijgen andere functies. Zo zijn in de verschillende vleugels in de loop van de tijd een soepkokerij, een college voor industrieonderwijs en een linnenweverij gevestigd. In 1862 wordt de grote vleugel rechts van Aalmarkt 11 gesloopt en maakt deze plaats voor de jongensschool. Aalmarkt 11 blijft tot 1921 de stadsapotheek van Leiden.
Tijdens bouwhistorisch onderzoek is gebleken dat de verschillende fases van het pand hun stempel hebben gedrukt op de constructie en inrichting ervan. Aalmarkt 11 heeft nog grotendeels zijn midden 15de-eeuwse constructie behouden. Het omvat: de zijgevels; grotendeels de voor- en achtergevel; een eikenhouten houtskelet versierd met fraaie peerkraalsleutelstukken, en een eikenhouten kapconstructie. De inrichting is wat jonger. Het pand heeft een vroeg 17de-eeuwse spiltrap. De voorkamer op de begane grond heeft rechtsvoor een fraaie 18de-eeuwse halfronde schouw. De kamer links achter is 19de-eeuws van opzet.
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen.
Via deze site en het twitter-account @ErfgoedLeiden of facebook.com/erfgoedleiden houden zij u op de hoogte.
Pieter-Jan de Vos
1. Fock, C.W., 2001. “1650-1700”, in:, Het nederlandse interieur in beeld 1600-1900, C.W. Fock (red.), Zwolle, pp. 81-109, 137