Het pand aan de Hooigracht 68 heeft een opmerkelijke winkelpui: het restant van een automatiek. De automatiek vestigde zich in 1966 op dit adres. Voor de jonge lezer; een automatiek is een horecagelegenheid met rijen glazen kluisjes in een muur, waarvan de deurtjes geopend kunnen worden door het inwerpen van een muntstuk. Achter de deurtjes ligt een snack of een drankje.
Foto: Hooigracht 68 Leiden 2016 - C.Nagtzaam
De opkomst van de patat
De vestiging van de snackbar aan de Hooigracht is onderdeel van een ontwikkeling die vanaf de jaren ’20 en ’30 ontstond. Vanaf die tijd begonnen steeds meer bakkers en slagers een broodjeszaak, waar ze hun eigen gemaakte producten verkochten. In de oudste automatieken kon je onder andere een kroket, een broodje en een glas melk uit de muur trekken. Tegenwoordig staan de automatieken natuurlijk vooral bekend vanwege de kroketten, bamischijven en frikandellen. De bekende snackbarketen Febo begon in 1942 als bakkerswinkel en groeide uit tot automatiek.
Automatieken kregen een impuls door de verkoop van patates frites, een lekkernij die na de Tweede Wereldoorlog steeds populairder werd in Nederland. In de jaren ’60 groeide de populariteit van automatieken verder en deden ze naast snackbar ook dienst als ontmoetingsplek voor jongeren. De vestiging van de automatiek aan de Hooigracht 68 past in deze ontwikkeling.
La Cotelette
Deze automatiek had een grote deur in de voorgevel die tijdens de opening open gezet kon worden. Aan de linkerzijde was een schuine wand met daarin de kluisjes met snacks. Aan het einde bevond zich een bar waar bestellingen konden worden geplaatst. De vestiging verkocht niet alleen gefrituurde snacks uit de muur, maar ook diverse andere etenswaren. Zo adverteerde La Cotelette met de volgende tekst ‘Geen frituur-duikelaars maar in boter gebraden ½ kip met patates f 2.25.’ Ook werden slagroomwafels, bockworst, zalmsalades en Russische eieren aangeboden.
Ontwerptekening van “Automatiek City” aan Breestraat 43 met eenzelfde verschijningsvorm als de vestiging aan de Hooigracht, Bouwvergunningenarchief Gemeente Leiden, BV 6651, 1960
De snackbar was niet erg naamvast. De vestiging begon in 1966 als Automatiek La Cotelette. Vanaf 1969 heette het Pikant en in 1970 werd het pand heropend als ’t Bakkie.
Krantenadvertentie van de opening van automatiek “La Cotelette”, Leidsch Dagblad, 8 maart 1966, pagina 14
Niet uniek
De automatiek aan de Hooigracht was niet de eerste in Leiden. Vijf jaar eerder had de eigenaar van La Cotelette, de heer P.van Griensven, al “Automatiek City” aan Breestraat 43 geopend, met precies dezelfde indeling. Op de strategische locatie tegenover sociëteit Minerva. De eerste automatieken in Leiden zijn vermoedelijk die van Doezastraat 21, die van bakkerij Jan van der Bijl in Breestraat 33 en “De Kraai” aan de Kraaierstraat 3. Alle drie openden in 1933, getuige de krantenberichten hierover.
Tekening van de inrichting van Hooigracht 68 als automatiek, Bouwvergunningenarchief Gemeente Leiden, BV 8130, 1965
Met behulp van het Winkelpuienproject van de Subsidieregeling Historisch Stadsbeeld zijn er nu plannen voor het terugbrengen van de winkelpui van Hooigracht 68, die het pand voor de vestiging van de automatiek gehad heeft. Meer informatie over het winkelpuienproject is hier te vinden.
Cas Nagtzaam