Erfgoed Leiden en omstreken

Info

#vvdw: fragment kruitrampschip gevonden

De vondst van deze week is een fragment scheepshout van het schip dat ontplofte bij de Leidse kruitramp van 1807. Bij de explosie moet het met kracht zijn weggeslingerd en zodoende in de kap van Steenschuur 25 zijn terecht gekomen. Deze vondst is heel bijzonder. Niemand had gedacht dat 210 jaar na de ramp er extra materiaal en informatie over het schip gevonden zou worden. De vondst draagt bij aan wat we weten over laat-18de-eeuwse en vroeg-19de-eeuwse scheepshandel in de Leidse binnenstad.

Ondetermineerbaar “stuk hout”
Naar aanleiding van een aanvraag tot verbouwing van Steenschuur 25, werd vorige week bouwhistorisch onderzoek verricht naar de kapconstructie van het gebouw. Maar tijdens het onderzoek waren het niet zozeer de zogenaamde Philibertspanten die de aandacht trokken, maar een houten onderdeel dat zich als het ware los tussen de spantconstructies bevond.

Het onderdeel betrof een licht-gekromd stuk eikenhout voorzien van kepen die wellicht met een houtverbinding te maken hebben. Al snel werd duidelijk dat het stuk eikenhout geen deel heeft uitgemaakt van de kap van Steenschuur 25 en het daar later terecht moet zijn gekomen. Omdat het hout ter plekke niet kon worden gedetermineerd, werd het als monster verzameld om verder te kunnen bestuderen. Na verder onderzoek concludeerden de bouwhistorici aan de hand van de aanwezige verbinding dat het helemaal geen bouwkundig onderdeel kon zijn. Het houten onderdeel moest dus uit een ander constructief verband afkomstig zijn.
Stuk scheepsromp afkomstig van het in 1807 ontplofte kruitschip (foto Erfgoed Leiden en Omstreken)

Uit de archieven is bekend dat in het verleden eikenhout gereserveerd werd voor het bouwen van huizen en schepen – voor andere constructies werd meestal een minder kwalitatieve houtsoort gebruikt. Met deze informatie leidde de zoektocht naar Gregor Onderwater, maritiem archeoloog en scheepsdeskundige. Hij bevestigde dat het gevonden stuk hout een restant is geweest van een constructie uit een scheepsromp – met name een rib die op basis van de houtverbinding wel eens goed 18de-eeuws zou kunnen zijn. De beschadigingen aan het hout zijn trouwens te wijten aan het invreten van de paalworm – een ware plaag in de 18de eeuw.

Kruitramp
Aangezien het gebouw in het gebied staat van de kruitramp werd onmiddellijk gedacht dat het stuk wellicht afkomstig moet zijn van het beruchte kruitschip van de Leidse buskruitramp van 1807. Dit ‘fatale evenement’ is één van de grootste rampen in de Leidse geschiedenis. Om kwart over vier ’s middags ontplofte een scheepslading kruit, dat onderweg was van Amsterdam naar een kruitmagazijn in Delft. De rampplek is nog altijd herkenbaar in de binnenstad van Leiden, vooral aan het Van der Werfpark. In de walkant waar het kruitschip aangemeerd lag is een herdenkingssteen aanwezig. https://www.erfgoedleiden.nl/collecties/uw-verhalen/uw-verhalen/verhaal/id/348

Detail uit het vroeg-19de-eeuwse handboek “Shipbuilding Illustrated” met aanduiding van het betreffende onderdeel.
(William Barclay Parsons Collection - New York Public Library Archives).

Voor het transport van het kruit was een gewoon beurtschip, genaamd ‘Delfs Welvaren’, van de Delftse schipper Adam van Schie ingehuurd. De schuit van Van Schie was een zogenaamd ‘Kraakschip’, een zuid-Hollands scheepstype, dat met zijn beperkte breedte en geringe diepgang zeer geschikt was voor het transport in deze regio. Volgens de scheepsdeskundige passen de vormgeving van het gevonden stuk hout en aanwezige verbindingssporen heel goed bij het type ‘Kraakschip’.

Dendrochronologisch onderzoek
Om meer zekerheid betreffende de ouderdom van het gevonden stuk hout te verkrijgen, werd vervolgens dendrochronologisch onderzoek uitgevoerd (een dateringsmethode op basis van jaarringen. Het stuk eikenhout bleek te zijn gekapt in de herfst/winter periode van 1791. Deze datering en de determinatie dat het hout deel was van een scheepsromp, vermoedelijk van een ‘Kraakschip’, leidt tot de conclusie dat het hier zal gaan om een onderdeel van het ontplofte kruitschip. Deze vondst is heel bijzonder omdat er slechts dertien restanten van het kruitschip bewaard zijn gebleven. Deze resten bevinden zich in de collectie van museum De Lakenhal.

Na conservering zal ook dit stuk hout worden overgedragen aan De Lakenhal, maar het zal vanwege de bijzonderheid eerst deze zaterdag tentoongesteld worden tijdens de speciale extra openingsuren van Erfgoed Leiden en Omstreken tussen 12:00 – 16:00 uur.  

Verder lezen:
- Dijkstra, M.F.P, & C.R. Brandenburgh (red), 2010, Leiden – Aalmarktschool, Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek naar 800 jaar bewoning langs de Oude Rijn, ter plaatse van het voormalige St.-Catharinagasthuis, Bodemonderzoek en Bouwhistorie in Leiden 1, Leiden.
- Ponsen, A. en E.T. van der Vlist, 2007, Het fataal evenement, De buskruitramp van 1807 in Leiden, Leiden.

 

kaart