Bont kleurenpalet
Het vel papier is niet gedateerd. Het bevond zich tussen stukken van de Dienst Gemeentewerken aangaande het verfwerk van de Rijnzichtbrug uit 1932. De aanhef luidt ‘brug over den Rijn’. Zo wordt de brug genoemd vóór in januari 1932 het besluit valt de brug zijn huidige naam te geven. Het is goed mogelijk dat het plan opgesteld werd door de ontwerper(s) van de brug, waarschijnlijk de technisch ambtenaren B. Peenstra en G. van der Mark. De laatste was ook betrokken bij het ontwerp van het complex Grote Havenbrug uit 1929-1930. Het project stond onder leiding van ingenieur D. Y. Lem.
Het papier geeft per onderdeel van de brug en het brugwachtershuisje een aanduiding van de beoogde kleur. Opmerkelijk genoeg ontstaat hiermee een vrij bont kleurenpalet. Dit is bij benadering aangegeven op onderstaande foto’s.

Detail kleurenplan Rijnzichtbrug, 1931 of 1932. Collectie ELO Archief Dienst Gemeentewerken 1929-1949 (1010; in bewerking) inv. nr. 750


Visualisatie deel Rijnzichtbrug op basis van het kleurenplan door Cas Nagtzaam. Te zien is een deel van de hamei (draagconstructie van de ophaalbrug: ‘krachtig blauwgrijs’), de kwadrant (kwart cirkelsegment, onderdeel van het mechaniek van de ophaalbrug, in het kleurenplan omschreven als heugelstang: ‘marineblauw’), het rondsel (tandwiel: donkerrood, hier is ook het cirkelvormig verzonken vlak achter het rondsel mee gekleurd), hekwerk: blauwgroen of donkergrijs (hier: blauwgroen).


Visualisatie deel Rijnzichtbrug op basis van het kleurenplan door Cas Nagtzaam.
Lichtmast: ‘als constructie’ (‘krachtig blauwgrijs’)
Accenten op de lichtmast zijn hier rood gekleurd. Het kleurenplan spreekt in het algemeen van ‘afzettingen rood-zwart-blauw’
Constructie: ‘krachtig blauwgrijs’

Pauwblauw
De vraag is natuurlijk of het kleurenplan ook zo is uitgevoerd. Eerder kleurhistorisch onderzoek door Suzanne Fischer leverde al informatie op over de kleuren van de brug. Zo schreef een journalist in het Leidsch Dagblad “De keuze van de hoofdkleur hadden wij liefst nog iets groener gezien, al doet de pauwblauwe kleur het veel beter dan de blauwgrijze tint van de Blauwpoortsbrug.” (LD 14 mei 1932) Het verfbestek van 13 april 1932 stelt dat de “verfwerken (..) hoofdzakelijk een blauwgrijze en blauwgroene kleur zullen verkrijgen (…)”. Het blauwgroen komt ook terug in een bestek voor de Middelstegrachtbrug van 21 juni 1932. Daarin wordt verwezen naar de “blauwgroene” kleur van het beweegbare deel van de Rijnzichtbrug. Een blauwgroen trof Fischer als oude verflaag aan op de goot van het brugwachtershuisje, op het mechaniek zaten sporen van een meer groene tint. Aangezien de Rijnzichtbrug in het verleden grondig is kaal gehaald, kon Fischer slechts op enkele plekken nog resten van oude verflagen vinden.  Net voor de vondst van het kleurenplan werd het mechaniek van de Rijnzichtbrug geschilderd in een blauwgroene kleur.


Het door de journalist van het LD gebezigde ‘pauwblauw’ kan overeenkomen met het voorgeschreven blauwgroen: op twee vooroorlogse kleurenkaarten van Verf- en Japanlakkenfabriek H. Gijsman (collectie Erfgoed Leiden, schenking J. Gijsman), zijn respectievelijk de kleuren ‘pauwblauw’ en ‘pauwblauw donker’ (hier afgebeeld) opgenomen:  het zijn blauwgroene tinten die de op het huisje aangetroffen kleur benaderen.

Proefvlakken
De aanduidingen ‘hoofdkleur’ en ‘hoofdzakelijk’ in respectievelijk het Leidsch Dagblad en het verfbestek wijzen er op dat de brugcomplex inderdaad meer dan één kleur kreeg. Verder lijkt het er op dat het ‘krachtig blauwgrijs’ dat het kleurenplan voorschrijft voor de constructie vervangen is door blauwgroen. Wel trof Fischer op het brugmechaniek onder de groene laag resten van blauwgrijs. Bestek 14 uit 1931 (collectie ELO LB22115) schrijft voor het verfwerk het opzetten van proefvlakken voor. Mogelijk dat men naar aanleiding van deze proefvlakken het kleurenplan heeft aangepast.

Afzettingen
Op een van de historische foto’s uit ca 1932 is te zien dat, in tegenspraak met het kleurenplan,  de lichtmasten een lichtere tint hebben dan de constructie, en dat op die lichtmasten donkere accenten zijn aangebracht. Inderdaad trof Fischer bij haar onderzoek sporen van zwarte verf op een der bollen van de beugel als eerste afwerking, een voorbeeld van de in het kleurenplan genoemde ‘afzettingen’.


A.A. Verhoog, De Rijnzichtbrug ca. 1932-1933. Collectie Erfgoed Leiden PBK1294
De lichtmasten met kleuraccent op de bevestigingsbeugel.

Brugwachtershuisje
Het ontdekte kleurenplan beschrijft ook de kleuren van het brugwachtershuisje bij de Rijnzichtbrug. Ook hier ontstaat een veelkleurig geheel. Het plan beperkt zich niet tot verfwerk, maar geeft zelfs aanwijzingen voor de kleur van de gordijnen en het tegelwerk in het huisje. Fischer trof op de gootlijst echter geen ‘frischgroen’,  maar een blauwgroene kleur aan. Op het kozijn zaten sporen van zwarte verf, die volgens Fischer al snel overschilderd is met groen. De tweekleurige afwerking op de deur heeft zij niet aangetroffen. Het brugwachtershuisje kreeg in 2016 een schilderbeurt in kleuren gebaseerd op het onderzoek van Fischer.


Kleurenplan Brugwachtershuisje exterieur


Kleurenplan Brugwachtershuisje interieur

Visualisatie brugwachtershuisje Rijnzichtbrug op basis van het kleurenplan door Cas Nagtzaam - Erfgoed Leiden en Omstreken

Kleur bekennen
Onder de noemer ‘Leidse bruggen bekennen kleur’ doet Erfgoed Leiden onderzoek naar de oorspronkelijke kleurstelling van Leidse bruggen. Het blijkt niet altijd even eenvoudig deze te achterhalen. Veel bruggen zijn in de jaren tachtig kaal gehaald. Bestekken geven over het algemeen geen of slechts summiere aanwijzingen. Oude zwart-wit foto’s kunnen alleen aantonen of er meerdere tinten zijn toegepast en of ze licht dan wel donker waren. Toch blijkt het doorspitten van archieven wel de moeite waard; al eerder gaven deze informatie prijs over de kleuren van de voorloper van de Rembrandtbrug. Ook over de Rijnzichtbrug zijn ze relatief scheutig met aanwijzingen, met als klap op de vuurpijl het onlangs aangetroffen kleurontwerp. Of het ontwerp nu wel of niet (geheel) is uitgevoerd, het toont in ieder geval aan dat over de kleuren van een brug in deze tijd zorgvuldig werd nagedacht.

Monique Roscher

Bron:
Suzanne Fischer, rapportage kleuronderzoek Rijnzichtbrug i.o.v. Erfgoed Leiden en Omstreken, 22 september 2015  en 31 maart 2016 (aanvullend onderzoek) (niet gepubliceerd)