In de 18de eeuw braken regelmatig virusziekten uit onder de veestapel. In het ambachtsarchief van Nieuwkoop 1560 – 1811 bevinden zich lijsten van gestorven runderen door de veepest. Zij geven een aardig beeld van de ernst van deze gevreesde ziekte onder het rundvee. De gevolgen waren rampzalig voor het boerenbedrijf.
Runderpest
De veepest of runderpest was een virusziekte afkomstig uit Azië. De ziekte brak vier tot zeven dagen na de besmetting uit en eindigde meestal binnen tien dagen met de dood. De besmette runderen kregen hoge koortsen, etterachtige ontstekingen en bloederige afscheidingen.
Drie epidemieën
Er hebben zich in Holland in de 18de eeuw drie veepestepidemieën voorgedaan: van 1714 tot 1720, van 1744 tot 1754 en van 1769 tot 1784. Vooral tijdens het eerste jaar van een uitbraak kon de sterfte oplopen tot 70 procent van de totale veestapel. In 1769-1770 stierven binnen twaalf maanden in geheel Holland bijna 160.000 runderen, 55 procent van de gehele veestapel.
Nieuwkoop en Noorden
Ook Nieuwkoop en Noorden kregen met deze ziekte te maken. De Staten van Holland en West-Friesland hadden op 21 maart 1769 bepaald dat stads- en dorpsbesturen iedere week een lijst van de sterfte onder het rundvee moesten opstellen. De eerste lijst dateert 14 april 1769. Er waren slechts twee veehouderijen met zieke en gestorven runderen. Deze waren de weduwe Pieter van Pijlen met zeven zieke en één dode koe en Klaas Janse de Pous met twee zieke en één dode koe. Schout en ambachtsbewaarders van Nieuwkoop en Noorden schreven de Staten dat deze bedrijven ver uit elkaar lagen en dat de ziekte nog niet van woning tot woning verspreid werd.
Registratie sterftecijfer
Maar al spoedig werden de lijsten langer. De lijst van 27 mei 1769 noemt acht boerenbedrijven. Daarvan was het bedrijf van genoemde weduwe Pieter van Pijlen het hardst getroffen met een sterfte van 19 koeien op een veestapel van 40 runderen (zowel oude als jonge). Op deze lijst komt het bedrijf van genoemde Klaas Janse de Pous niet meer voor. Uit eerdere lijsten blijkt dat hij van zijn negen runderen er zeven verloren had.
Op de lijst van 7 oktober 1769 staan 34 bedrijven met zieke en gestorven runderen. Schout en ambachtsbewaarders schreven dat de ziekte nu van huis tot huis ging en dus veel slachtoffers onder het rundvee eiste. Sommige boeren raakten meer dan de helft van hun koeien kwijt. Zo verloor Pieter Verhoeff 22 van zijn 37 runderen en de weduwe Gerrit den Zegvelder 21 van haar 32 koeien. Wanneer je dit leest, kom je tot de conclusie dat de veepest in Nieuwkoop en Noorden behoorlijk ingrijpend geweest is.
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.