Waar geloofden mensen in voordat het Christendom zijn intrede deed? Heel soms lukt het om een tipje van de sluier op te lichten. Dit lijkt gelukt in Oegstgeest. Tijdens een archeologische opgraving in 2014 werden naar alle waarschijnlijkheid resten gevonden van een cultusplaats. Een heiligdom, waar in de open lucht bepaalde rituelen werden uitgevoerd om de goden gunstig gestemd te houden. Vooral de vorm, de aanwezigheid van vondstconcentraties in de greppelstructuur en de geïsoleerde ligging in het landschap wijzen in die richting. Daarnaast is de structuur in omvang vergelijkbaar met eerder gevonden plattegronden van cultusplaatsen.
Vondsten van 200 jaar voor Chr.
Het archeologische onderzoek werd gedaan voorafgaand aan de wegaanleg naar Rijnvaert in Oegstgeest. Dit gebied ligt aan de grens van Rijnsburg langs de Oude Rijn. Hier zijn de resten gevonden van een terrein met greppels eromheen. In de greppels werden aardewerkscherven gevonden van potten uit de tweede eeuw voor Chr.. Verder was het opvallend dat in de directe omgeving geen sporen of vondsten zijn aangetroffen. Mogelijk wijst dit op een geïsoleerde ligging. De geïsoleerde ligging in het landschap, het afsluiten van het terrein van de omgeving door middel van een greppel en het doelbewust plaatsen van potten in de greppel had waarschijnlijk te maken met het geloof van de mensen in het ‘bovennatuurlijke’. De archeologen van Archol denken dan ook dat hier in de tweede eeuw voor Christus een cultusplaats (heiligdom) lag.
Greppelstructuur
Tijdens het onderzoek zijn verkleuringen in de grond aangetroffen die erop duiden dat hier ooit greppels lagen. Aan de zuidwestzijde omsloot een greppel een rechthoekig terrein van 13,5 bij 6,5 m. Dit terrein had een zuidwest-noordoostelijke oriëntatie. Aan de zuidoostzijde van het terrein was de greppel onderbroken. Mogelijk lag hier de toegang tot het terrein. Op het terrein zijn verkleuringen aangetroffen van wat ooit twee kuilen waren waarin palen ingegraven waren geweest. Aan de noordoostzijde lag een ander terrein binnen een greppel. Deze greppel stond met de greppel van het rechthoekige terrein in verbinding. De twee terreinen lagen dus tegen elkaar aan. Dit terrein lijkt rond te zijn. Dit is echter niet zeker. Het archeologisch onderzoek is beperkt gebleven tot de zone die verstoord zou gaan worden als gevolg van de wegaanleg. Hierdoor zijn de omgreppelde terreinen slechts gedeeltelijk onderzocht. Ofschoon de omvang van het onderzoek beperkt is, is de afwezigheid van sporen en vondsten in de directe nabijheid van de greppelstructuur opvallend.
Aardewerk uit concentratie Schaal 1:2.
Aardewerk
In de greppel zijn 538 aardewerkscherven gevonden. Een deel hiervan lag als losse scherven verspreid in de greppel. Op vijf plaatsen in de greppel lag een grote groep scherven bij elkaar. Dit duidt er waarschijnlijk op dat mensen hier potten in de greppels hebben geplaatst. Deze vondstconcentraties zijn onder andere gevonden aan weerszijde van wat de toegang lijkt tot het langwerpige terrein.
De scherven zijn onderzocht. Het aardewerk kenmerkt zich door versiering van nagelindrukken op de buitenzijde van de rand. Op de schouder of buik van de potten komt versiering voor in de vorm van golvende banden of verticale strepen. In een enkel geval is een oor aanwezig bij potten met horizontale strepen op de overgang van de schouder naar de nek. Op grond van dit aardewerk wordt deze vindplaats gedateerd in de tweede eeuw voor Christus (200-100 v Chr.)
Aardewerk uit concentratie 1 Schaal 1:2
Interpretaties
Er zijn verschillende ideeën de revue gepasseerd: Een omgreppeling van een erf of opslagplaats, de resten van een huis of een cultusplaats. Het probleem is dat niet het gehele terrein kon worden onderzocht. De werkelijke functie ervan blijft daardoor onzeker.
De gevonden relicten doen echter nog het meest denken aan de resten van een cultusplaats. Vooral de rechthoekige vorm, de aanwezigheid van uitsluitend vondstconcentraties (in tegenstelling tot nederzettingsafval) in de greppelstructuur en de geïsoleerde ligging in het landschap wijzen in die richting. Daarnaast is de structuur ook in omvang vergelijkbaar met eerder gevonden plattegronden van cultusplaatsen.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Marianne Rietkerk
Bronnen en extra informatie:
In 2014 is in opdracht van de gemeente Oegstgeest een archeologische opgraving uitgevoerd door Archol. Recentelijk is de rapportage verschenen waarin de bevindingen staan van het onderzoek:
P. van de Geer, 2017. Een cultusplaats uit de late ijzertijd? Opgraving van een greppelstructuur in plangebied Rijnvaert, te Oegstgeest, Archol Rapport 337, Archol, Leiden.