Een bijzondere kachelnis in een woonhuis aan de Hooigracht. Op de wand naast de nis vonden bouwhistorici van Erfgoed Leiden twee ontwerpschetsen, datums en namen van werklui en de aannemer. Deze graffiti laat zien dat de kamer in 1902 onder handen is genomen. Naast een nieuwe kachelnis kwam er nieuw behang, bespannen op een jute of linnen ondergrond.
Een van de twee getekende ontwerpschetsen lijkt erg op de uitgevoerde kachelnis. De bewoners kozen in 1902 blijkbaar voor deze ‘neo-gotische’ variant met een spitse boog. De ontwerper inspireerde zich daarmee op de middeleeuwse gotische bouwstijl.
De kachelnis bevindt zich in een kamer op de eerste verdieping van het huis aan de Hooigracht. Naast de nis werd deze schets in potlood aangetroffen.
Eclecticisme
Architecten en ontwerpers kozen in de 19de - begin 20ste eeuw vaker voor bouwstijlen uit het verleden. In de tweede ontwerpschets heeft de nis een ronde boog. Deze vorm komt uit de renaissance (15de en 16de eeuw). Het kiezen uit en combineren van details uit verschillende stijlen heet ‘eclecticisme’.
De tweede ontwerpschets op de wand naast de kachelnis
Kachel
In de kachelnis kunnen verschillende varianten kachels hebben gestaan. Bijvoorbeeld een ijzeren kolomkachel. Molenmuseum De Valk heeft nog zo’n kacheltype in de collectie. De vlakke achterwand van de nis maakte hem ook geschikt voor een rechthoekig type kachel.
Gashaard, begin 20ste eeuw. Promotiefoto van het toenmalig gemeentelijk energiebedrijf (collectie Erfgoed Leiden)
Afgescheurt en Verspanen
De datering van de kachelnis weten we zo precies dankzij de werklui. Zij schreven naast de nis wanneer zij aan het werk waren in deze kamer op de eerste verdieping: “Afgescheurt verspanen op de 17 february 1902” en “Vernieuwd 17 maart 1902”. De kamer kreeg dus niet alleen een kachelnis, maar ook een nieuw behang. Als ondergrond diende een constructie van latten waarover een linnen of juten ondergrond werd gespannen. Behang op bespanning was sinds de 18de eeuw een gebruikelijke wandafwerking: eenvoudig aan te brengen en aan te passen aan nieuwe trends. De bespanning zorgde bovendien voor isolatie.
'Graffiti' naast de kachelnis
Beroepstrots
De werklui lieten ook hun namen achter op de wand. Er lijkt te staan: “G vd Reyden Verzaam bed R. de Wit.” Mogelijk verwijst “bed R. de Wit” naar het aannemersbedrijf dat het werk uitvoerde. Ook nu nog laten werklui vaak teksten achter. Deze uiting van beroepstrots is voor bouwhistorici een belangrijke bron van informatie.
Studeerkamer
Misschien verwarmde de kachel de studeerkamer van de remonstrantse predikant H.P. Schim van der Loeff. Hij woont in 1902 met zijn gezin in het huis aan de Hooigracht. Zijn echtgenote adverteert in dat jaar verschillende keren in het Leidsch Dagblad voor personeel: “eene nette Tweede Meid die goed strijken en zoo nodig ook koken kan” (LD 29-01-1902) en “een Meisje om boodschappen te doen” (LD 15-10-1902). Schimm van der Loeff overlijdt in 1906. Een jaar later wordt het huis geveild.
De kachelnis uit 1902 verdween in de jaren 60 gedeeltelijk achter een nieuwe schoorsteenmantel
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Edwin Orsel