De restauratie van de Gijselaarsbank is afgerond. De bank is een eerbetoon aan Nicolaas de Gijselaar, burgemeester van Leiden in de Eerste Wereldoorlog. De bank staat sinds 1920 op de kop van het Rapenburg. Op oude foto’s en een film is te zien dat er oorspronkelijk een bijzondere bestrating van baksteen om de bank lag. Een prachtig weefwerk van baksteen.
Het ontwerp van de bank en vloer is gemaakt door keramist en beeldhouwer Willem Brouwer in opdracht van het burgercomité “Huldeblijk De Gijselaar”. Hij koos voor een combinatie van baksteen en terracotta. Helaas zijn er geen ontwerptekeningen gevonden van het monument.
Plavuizen
Lange tijd lagen er plavuizen voor de bank. Aangenomen werd dat deze uit 1920 dateerden en bij het monument hoorden. Op filmbeelden van de opening en op oude foto’s zijn deze plavuizen echter niet te zien. In plaats daarvan omringt een iets verhoogde, waaiervormige bestrating van in elkaar grijpende bakstenen de Gijselaarsbank.
De Gijselaarsbank in 2010. Op deze foto liggen de plavuizen nog voor de bank. (Foto: Architectenburo Veldman Rietbroek Smit)
Schering en inslag
Een verdere zoektocht leidde naar een artikel over de Gijselaarsbank in het tijdschrift ‘Klei’ uit 1920. De auteur schrijft over “de aardige bewerking die hij [Brouwer] bij de klinkersteenen van het trottoir heeft toegepast, eene bewerking ontleend aan de textiele kunst, waarbij hij de klinkersteenen als met scheering en inslag tot een patroon verwerkt heeft”. Brouwer zelf spreekt in het artikel over “het weefwerk van den baksteenvloer”. (Klei, 12de jaargang nummer 11, 1920). Ook het Leidsch Dagblad noemt de bestrating in een artikel over de opening van het monument: “Door horizontale en verticale plaatsing der baksteen is hier een speelsche lijn verkregen.” Deze bronnen maken duidelijk dat de bestrating onderdeel uitmaakte van het ontwerp van de Gijselaarsbank. Hiermee wilde Brouwer de bank verbinden met zijn omgeving.
J.W. Kret, Gezicht op de Gijselaarsbank, 1926 De oorspronkelijke bestrating van Brouwer is hier nog te zien.
Schematische tekening van het door W.C. Brouwer ontworpen baksteenpatroon voor rond de Gijselaarsbank (tekening Architectenburo Veldman Rietbroek Smit)
IJzeren hekje
De plek had Brouwer bewust gekozen. Daar, aan de kop van het Rapenburg, stond toen slechts een ijzeren hekje. Het Kort Rapenburg was al in 1910 overkluisd. Brouwer wilde met zijn monument bijdragen aan een pleingevoel. Hij koos voor een bank, omdat je dan rustig kon genieten van het uitzicht op Molen De Valk en het “moderne drukke verkeer”. Ook bood de bank wachtruimte bij de tramhalte die er stond.
Prullenbakken
In de loop van de jaren verschenen rond de Gijselaarsbank verkeersborden, bewegwijzering, prullenbakken, fietsrekken en lantaarnpalen. Brouwers bestrating maakte plaats voor een breed trottoir. Er wordt nu gekeken naar de mogelijkheden om dit stukje binnenstad opnieuw in te richten en Brouwers oorspronkelijke bestrating terug te brengen. Zo zal de Gijselaarsbank nog beter tot zijn recht komen.
Op 24 mei 2018 werd de gerestaureerde Gijselaarsbank weer in gebruik genomen door burgemeester Lenferink. De oorspronkelijke bestrating is (nog) niet terug gebracht (Foto: Buro JP).
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Leo Gräper
Met dank aan Henk Nijenhuis (HN Project) en Dennis van Veen (Architectenburo Veldman Rietbroek Smit)
Voor de leesbaarheid is in de tekst het voorvoegsel ‘De’ van ‘De Gijselaar’ in de naam van de bank weggelaten.