Archeologen onderzoeken deze zomer het terrein naast de Meelfabriek. De oude fabrieksgebouwen krijgen nieuwe bestemmingen voor wonen en werken. De oogst van deze opgravingen bestaat uit grote, maar ook zeer kleine vondsten: van enorme leerlooierskuipen tot een bijzondere rekenpenning uit 1582 met een afbeelding van de mislukte aanslag op het leven van Willem van Oranje .
Lange tijd verbouwden de Leidenaren op deze grond hun groenten. Deze zogenaamde warmoeslanden maakten plaats voor uniforme, kleine woningen toen het gebied binnen de stadsmuren kwam te liggen. Dat gebeurde met de stadsuitbreiding van 1658-1659. Als onderdeel van de stadsverdediging kwam er ook een bolwerk. Hier verrees vanaf eind 19de eeuw het complex van de Meelfabriek en werden de woningen afgebroken. Daarvoor in de plaats kwam een leerlooierij.
Uitsnede uit de historische stadsplattegrond van 1670. Tussen de Waardgracht en het bolwerk liggen twee huizenblokken.
Uitsnede uit de stadsplattegrond van Van Campen uit 1879 met de Zeem- en leerlooijerij. De Meelfabriek is nog niet gebouwd.
Leerlooierskuipen
Archeologen groeven al in 2014 op het terrein van de voormalige leerlooierij. Dit onderzoek krijgt deze zomer een vervolg. Het proces van leerlooien kan duidelijke sporen achter laten in de bodem. De aangeleverde dierenhuiden werden eerst ontdaan van haren, hoorns en poten. De bodem bevat dan ook nog grote aantallen hoornpitten (kern van een hoorn). Voor het ontharen maakte men gebruik van kalk; de archeologen vonden een grote put gevuld met dit materiaal. De meest in het oog springende resten van de leerlooierij zijn negen grote vierkante houten kuipen. Deze kuipen werden gevuld met run: een leerlooiersmiddel dat bestond uit eikenschors en water. De looiers hingen de huiden lange tijd in deze kuipen. Eenmaal uit de kuipen werden de huiden gedroogd en vervolgens verder bewerkt.
De houten leerlooierskuipen die bij de opgraving zijn gevonden
Sommen
Van een geheel andere orde is de vondst van een zogenaamde rekenpenning. Met dergelijke penningen maakten klerken berekeningen op een rekenbord. Zo’n rekenbord bestond uit lijnen die elk een romeins getal voorstelden (I, V, X, L, C, D, M). Door het leggen van de penningen konden sommen worden gemaakt. De gevonden penning maakte dus deel uit van een set. Hij dateert uit 1582, uit de tijd dat het gebied in gebruik was als warmoesland.
Laffe aanslag
Op rekenpenningen stonden vaak actuele gebeurtenissen afgebeeld. Dit exemplaar toont de mislukte aanslag op het leven van Willem van Oranje op 18 maart 1582 in Antwerpen. De voorzijde laat de dader zien: Jean Jaureguy. Hij richt een vuurwapen op het hoofd van Willem van Oranje. Het opschrift in Latijn “Proditone non armis agitur” betekent “Het gaat om verraad, niet om open strijd”. De achterzijde van de rekenpenning beeldt de Spaanse koning Philips II af met een raadsheer en soldaat. Philips is boos over het mislukken van de aanslag. Uit de hemel stort hagel op hem neer. Het opschrift op deze zijde luidt “Proditor tandem luet”: “De verrader moet uiteindelijk boeten”. Deze opschriften beoordelen de aanslag als een laffe daad. De penning moet zijn gemaakt door Gerard van Bylaer (ca. 1540-1617). Museum De Lakenhal bezit een triomfpenning van hem met een afbeelding van het Ontzet van Leiden.
Voorzijde van de rekenpenning uit 1582: de mislukte aanslag door Jean Jauregui op Willem van Oranje (foto: RAAP)
Achterzijde van de rekenpenning uit 1582: hagel daalt neer op Filips II en een raadsheer. (Foto:RAAP)
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Chrystel Brandenburgh