De eerste directeur van de Leidse hortus botanicus Carolus Clusius introduceerde de tulp in Nederland. Al gauw ontstond er een bloeiende handel in tulpenbollen, die leidde tot een ware tulpengekte. De vondst van deze week is een notariële akte uit 1637, waarin de verkoop van tulpenbollen wordt vastgelegd. De verkoper laat de notaris zelfs persoonlijk de bollen bij de koper bezorgen. Een tweede akte laat zien dat deze de bollen meteen weer probeert door te verkopen. De bollenhandel was dus een serieuze aangelegenheid waar een notaris aan te pas kwam. Een mooi voorbeeld van de Hollandse tulpenmanie.
Uiteindelijk leidde deze handel tot een heuse crash. In de jaren dertig van de 17de eeuw liepen de prijzen zo hoog op dat sommige mensen bereid waren evenveel te betalen voor een zak tulpenbollen als voor een rijtje Amsterdamse grachtenpanden. In 1635 kocht iemand veertig tulpenbollen voor 100.000 gulden!
Niet thuis
In de Leidse akte van 24 juli 1637 verklaart notaris Jacob Fransz. van Merwen dat hij met twee getuigen bij dr. Cornelis Halez is geweest om naar zijn tulpenbollen te kijken. Halez heeft deze bollen verkocht aan mr. Pieter Franc van Scharpenbrant. De akte vermeldt helaas niet voor hoeveel geld. Halez vraagt de notaris de bollen af te leveren bij de koper. De notaris en de getuigen treffen Van Scharpenbrant en zijn vrouw echter niet thuis aan. Daarom doen zij de bollen in een zak, naaien die dicht en verzegelen hem.
Doorverkopen
Waarschijnlijk heeft de notaris de zak onder zijn hoede gehouden en hem op een later moment alsnog overgedragen aan Van Scharpenbrant. Deze moet de tulpenbollen hebben doorverkocht aan Joost van Santwech. Die weigert ze uiteindelijk echter aan te nemen. Notaris Van Merwen maakt op 4 augustus een akte op waarin Van Santwech ook verklaart waarom: hij krijgt ze zelf niet meer verkocht.
Akte opgemaakt door notaris Jacob Fransz. van Merwen d.d. 24 juli 1637 (2 pagina’s). In de akte worden twee getuigen genoemd: Cornelis Tethrode en Pieter Rose. ELO, ONA, toegangsnr. 506, inv.nr. 535, aktenr. 72
Faillisementen
Van Santwech kon zijn bollen waarschijnlijk niet meer kwijt omdat de bollenhandel was ingestort. Al vanaf februari kelderden de prijzen overal in Holland en Utrecht. Handelaren werden bespot in pamfletten. Er dreigden faillissementen. In de praktijk werden de meeste contracten niet nagekomen. Kopers hoefden dan niet te betalen aan de verkopers die van hun kant niet altijd konden voldoen aan hun leveringsplicht. Ook Van Santwech ontspringt zo blijkbaar de dans. Van Scharpenbrant had in juli wel een flink risico genomen door de bollen van Halez te kopen op een moment dat de bubbel al was gebarsten. De prijzen herstelden zich na de crash nog wel, maar ze stegen niet meer tot de exorbitante hoogten als in de periode 1634 – 1637.
Bollenrazernij
De windhandel in bollen is bekend geworden als de tulpenmanie of tulpengekte. Er werd ook gesproken van tulpenwoede, bollengekte, dwaze tulpenhandel en bollenrazernij. Al voor de crash kwam er veel kritiek op. Pamfletten waarschuwden op vaak harde of sarcastische toon voor de risico’s. De pestepidemie die Nederland in die tijd trof, werd door velen gezien als een straf van God voor de tulpenhandel.
Floraes Gecks-kap, spotprent op de windhandel in bloemen en tulpenbollen in het jaar 1637 door Pieter Nolpe (collectie Rijksmuseum Amsterdam). In een herberg in de vorm van een grote narrenkap zitten tulpenhandelaren. Links op een verhoging staat de duivel met een zandloper, handelaren met een stok met inschrijvingen en een boer die een mand met bollen op de mesthoop omkeert. Daarvoor en rechts vooraan verschillende bollenboeren. Op de achtergrond wordt Flora gezeten op een ezel weggejaagd.
Vele Handen
Erfgoed Leiden en Omstreken is in bezit van een grote collectie notariële archieven vanaf het jaar 1564. Het deel 1564 t/m 1811 is gedigitaliseerd. Met het project ‘Vele Handen’ wordt de collectie door vrijwilligers toegankelijk gemaakt op naam. Dat leverde onder andere de vondst van de twee aktes uit 1637 op.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
André van Noort