Hoe kwam een Leidse winkelpui terecht in Koog aan de Zaan? De ontdekking van een oplettende 'Kooger' leidde tot een zoektocht en het antwoord op die vraag.
Het Leids winkelpuienproject heeft al veel interessante wetenswaardigheden over Leidse puien opgeleverd. De geschiedenis van deze pui oorspronkelijk gemaakt voor Steenstraat 55 is wel heel bijzonder.
Het meest opvallend aan gevel van Steenstraaat 55 zijn de grote rode letters die de naam vormen van het Chinees restaurant dat al sinds 1975 in het pand zit: ‘Asian Palace’. Wie verder naar boven kijkt ziet een fraaie, dubbele gevel in witte, zogenaamde verblendsteen. Deze past duidelijk niet bij de huidige pui.
Steenstraat 55 in 2018. Foto: Giskit
Leidsche Automobiel-taxi-onderneming
De gevel hoort bij het pand dat in 1915 werd ontworpen door de bekende architect Hendrik Johannes Jesse. Hij deed dit in opdracht van de eigenaar J. Zaalberg. Bij het gebouw hoorde een granieten winkelpui die toegang gaf tot het taxi- en autoverhuurbedrijf van dhr. Offenberg: de Leidsche Automobiel-taxi-onderneming, afgekort L.A.T.O. Midden op de pui was een figuurtje aangebracht: een grijnzend mannetje, met de benen vooruit gezeten. Het gaat hier om een zogenaamd 'Billiken', een uit de VS overgewaaide geluksmascotte om op auto's te plaatsen. Een beetje geluk kon een automobilist ook in die begintijd van de automobiel wel gebruiken.
Steenstraat 55 in 1919. Foto collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Gevelwedstrijd
De functie is duidelijk af te lezen aan de pui op de foto: twee brede bogen, waarvan een met terugliggende dubbele deuren en de andere met een etalage. Aan de linker- en rechterzijde zijn de entreedeuren voor de bovenwoningen. In 1916 wint Jesse voor deze gevel de tweede prijs in de Tweeden Gevelwedstrijd van de stad Leiden. De jury waardeert het ontwerp met name vanwege de winkelpui. In de wedstrijd zijn geen eerste prijzen uitgereikt, omdat de jury de kwaliteit van de nieuwbouw in Leiden zeer matig vindt: “Een niet onbelangrijk aantal teekeningen bleek te zijn vervaardigd door architectonisch geheel onbevoegde personen, die somtijds in de bijschriften der figuren bovendien nog kans hadden gezien te toonen, hoe zij met de beginselen der Nederlandsche Taal op even gespannen voet stonden als met die der Bouwkunst”. (Juryrapport in Bouwkundig Weekblad 37 (1916), 56)
Poffertjes
De L.A.T.O. vertrekt in 1924 uit het pand, het bedrijf is toen ook opgeheven. Een jaar lang is het gebouw dan in gebruik als Etablissement Hollandais van de heer Muller-Westmaas, een poffertjesbakker die nadrukkelijk adverteert met ‘voorheen L.A.T.O.’
Advertentie Leidsch Dagblad 29-9-1924
In september 1925 opent de firma Biesiot een American lunchroom en een winkel in het pand. Hiervoor is het eerst uitgebreid verbouwd door ingenieurs- en architectenbureau Kraan Groenewegen en Verweys. Waarschijnlijk moet de stenen winkelpui dan plaats maken voor een houten exemplaar met glas-in-lood bovenlichten. In krantenadvertenties staan tekeningen van het pand met de onderpui in de steigers.
Advertentie Leidsche courant 1-8-1925
Steenstraat 55 met de jaren 20 pui in 1970. Hotel Karrewiel is dan in het pand gevestigd. Foto collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Hergebruik in Koog aan de Zaan
De oude pui is niet bij het grofvuil terecht gekomen, maar vervoerd naar Koog aan de Zaan. Daar siert hij nu Garagebedrijf Booij dat al sinds 1938 in het pand is gevestigd. De pui werd rond 1925 geplaatst in de nieuw gebouwde garage van de N.V. ARIBA uit Zaandijk. De Zaansche Courant doet verslag van de opening op 2 december 1925 onder de kop 'Leidsche Auto-Garage te Koog aan de Zaan'. De krant meldt dat de "granietmarmeren gevel al langen tijd vooruit reeds de aandacht op het gebouw deed vestigen".
De Leidse pui in Koog aan de Zaan, 1930. Foto collectie Gemeentearchief Zaanstad
Te koop
Dit zou betekenen dat de pui van Jesse ca. tien jaar na de bouw geen dienst meer deed in Leiden, waarschijnlijk omdat hij niet meer paste bij de nieuwe functie van het pand aan de Steenstraat. Het is goed mogelijk dat hij te koop werd gezet. Het ging immers om een kostbare pui. Oude kranten bevatten regelmatig advertenties waarmee tweedehands winkelpuien te koop werden aangeboden. In Koog aan de Zaan is de pui goed terecht gekomen, zij het voorzien van een moderne invulling van de twee bogen. De Leidse afkomst verloochent zich niet: boven in de pui staat nog steeds te lezen ‘Leidsche Auto-garage LATO’ .
Garage Booij in Koog aan de Zaan met de Leidse pui van L.A.T.O. Foto: Hans Roest
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
Marlies van Burgsteden