Een boek vol doorslagen van handgeschreven brieven uit de periode 1932-1934 en geschreven door de Leidse kunsthandelaar Henricus Dominicus Sala en zijn vrouw. De brieven gaan over praktische zaken als de verkoop van kunstwerken, maar ook over financiële problemen in deze periode van crisis en de ‘beroering’ in Duitsland. Het boek geeft een prachtig tijdsbeeld van de kunsthandel in de vooroorlogse jaren. Op dit moment werkt Erfgoed Leiden en Omstreken mee aan het restaureren en digitaliseren van het Haagse en Leidse archief van de kunsthandel Sala.
Het Copieboek van de firma H.D. Sala. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Sala en zijn vrouw maakten de kopieën van hun brieven met behulp van carbonpapier. Achter in het zogenaamde Copieboek zit een index op naam van de geadresseerden.
De index van het Copieboek van de firma H.D. Sala, letter B
Kunstenaars
Sala onderhield contacten met diverse kunstenaars. Op 2 augustus 1932 schrijft hij aan Louis Apol in Den Haag dat hij vier schilderijen terug heeft gestuurd. Het spijt Sala dat hij ze niet heeft kunnen verkopen: “De tijden zijn ook zo droevig slecht dat men niet meer weet wat verkopen is.” De etsen van Tjeerd Bottema uit Katwijk aan Zee lopen beter. In oktober 1934 schrijft Sala hem dat hij door zijn voorraad heen is en vraagt hij Bottema meer afdrukken van bepaalde etsen te sturen.
Station
De brieven snijden ook de actualiteit van dat moment aan. Sala’s echtgenote stuurt op 2 maart 1933 een brief aan de kunstenaar Johan Windhorst in Rome met de volgende tekst: “Verder is het hier akelig stil en al die beroering in Duitschland werkt ook niet opwekkend. Zoo juist gaat het praatje dat vannacht om 2 uur men geprobeerd heeft om het station hier op te blazen. Wat er van waar is zal nog moeten blijken. Een mooie boel gaat het worden!!!”
Doorslag van het tweede vel van de brief die mevrouw Sala-Van Houten op 2 maart 1933 schrijft aan kunstenaar Johan Windhorst
Klanten
Er werd verder druk gecorrespondeerd met klanten. Op 28 februari 1933 schrijft Sala aan de heer Van Welderen in Wassenaar dat hij “enkele zeer mooie werken van wijlen den Heer W. van der Nat” in zijn kunstzaal exposeert. Sala nodigt hem uit om te komen kijken en hij voegt daaraan toe dat de prijzen met de huidige omstandigheden “zeer billijk zijn”. Niet alle klantcontacten verlopen even soepel. De heer Van Schaik in Meppel krijgt in september 1934 een aanmaningsbrief: “Aangezien de toestand in zaken op den huidigen dag van dien aard zijn [dat] ik niet langer kan wachten tot U eens in staat zult zijn mij te betalen …”
Armbestuur
Dat Sala dat geld goed kan gebruiken, wordt duidelijk bij het lezen van een van de laatste brieven in het boek, gedateerd 8 februari 1935 en gericht aan het Papefonds in Den Haag. “Door de omstandigheden gedwongen waag ik het om een beroep te doen op Uw stichting teneinde niet te vervallen tot volslagen armoede.” Sala schrijft in zijn brief dat hij tevergeefs een beroep op zijn familie heeft gedaan, al een bijdrage heeft gekregen van het R.K. Armbestuur en uiteindelijk het pand aan de Breestraat “waarin sinds ruim 100 jaar het bedrijf is uitgeoefend” heeft moeten verlaten. Inderdaad heeft Sala in januari 1934 zijn panden Breestraat 114 a, b en c (respectievelijk bovenwoning, winkelruimte en werkplaats met etalage) verkocht aan de gemeente. Hij heeft een deel daarvan vervolgens weer van de gemeente gehuurd. Tot ook dat blijkbaar te kostbaar werd.
Breestraat 114 met de kunsthandel en werkplaats van de firma H.D. Sala. Op de plint staat nog D. Sala & Zonen, ca. 1930. Glasnegatief collectie Erfgoed Leiden en Omstreken GN004817
Verhuizing
Een advertentie in het Leidsch Dagblad van 25 februari 1935 kondigt de verhuizing aan van ‘De lijstenfabriek en kunsthandel’ H.D. Sala van Breestraat 114 b en c naar Nieuwe Rijn 14. Een drukke tijd voor Sala zo blijkt uit de laatste briefjes in het Copieboek. Aan Tjeerd Bottema schrijft hij op 12 februari: “In antwoord op uw schrijven deel ik u mede ik in de volle verhuisdrukte zit…”
Doorslag van het eerste vel van de brief die H.D. Sala op 8 februari 1935 schrijft aan het Papefonds.
Ongeluk
Een kleine drie maanden later wordt Sala aangereden door een auto op de Rijnsburgerweg. Hij loopt daar met zijn vrouw na een voorstelling te hebben bezocht in de katholieke HBS aan de Mariënpoelstraat. Hij overleefde het ongeluk niet. De familie adverteert nog dezelfde maand met een aankondiging dat de firma zal worden voortgezet.
Advertentie in De Leidsche Courant 11 mei 1935
De firma Sala
De firma Sala was opgericht door Dominicus Sala (1760 – 1839), een Italiaanse barometermaker die in 1783 naar Nederland emigreerde. Hij begon in Leiden een nering voor het fabriceren van onder andere barometers, spiegels en lijsten. In 1821 was er sprake van de firma D. Sala & Zonen. Het bedrijf blijft in de familie. Dominicus’ twee achterkleinzonen, de broers Henri (1868 – 1935) en Simon (1877 – 1952) gaan ieder hun eigen weg. De oudste runt een Leidse kunsthandel onder de naam H.D. Sala. Simon doet zaken aan het Noordeinde in Den Haag en adverteert als ‘D. Sala & Zonen, sinds 1785’. Opmerkelijk genoeg ondertekent Henri Sala sommige brieven met een naamstempel ‘H.D. Sala’, anderen met het stempel ‘D. Sala & Zonen’.
Briefhoofd van de firma D. Sala & Zonen, 1867. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken PV30326.57
Metamorfoze
Zowel het Haagse als het Leidse archief van de firma Sala wordt momenteel gerestaureerd en gedigitaliseerd in het kader van het project Metamorfoze. Dit project is een initiatief van het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (RKD) en heeft als doel archieven van kunsthandelaren beter te ontsluiten en voor een breder publiek toegankelijk te maken. Het project wordt uitgevoerd in samenwerking met onder andere Erfgoed Leiden en Omstreken en het Van Goghmuseum.
Vondst van de Week
Vondst van de Week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
André van Noort