GT_1268 Foto Veldstra.
Latijnse kruisen op de gevel van de boerderij aan de Vlietweg 30.

Katholieke boeren en molenaars hebben lang de gewoonte gehad Latijnse kruisen, in allerlei maten, op hun gevel te schilderen. Dit gebeurde om het kwade uit het huis te weren.
Afweerkruisen worden voor het eerst vermeld aan het einde van de achttiende eeuw, maar waarschijnlijk is het al een veel ouder gebruik.
De kruisen werden op de gevel geschilderd boven de luiken van de melkkelder met de bedoeling de wintervoorraad te beschermen tegen boze geesten. Ze moesten de zegen afroepen over de melk die in de kelder werd bewaard en over de boter en kaas die ervan werd gemaakt.
Daarnaast moesten de kruisen bescherming bieden tegen het ‘boze oog’, tegen bederf van voorraden, tegen veeziektes en tegen ongedierte. Ook zijn er wel bronnen die beweren dat de kruisen waren bedoeld om de woning tegen heksen te beschermen. Dat de duivel daarbij werd gezien als de kwade macht, bewijst een gezegde uit Schipluiden; "Het kruis weert duivel van melk en zuivel".
Dat de kruisen ook bij onze zuiderburen gewoon waren bewijst een Belgisch gezegde; "Een kruis houdt den Duivel van melk en zuivel".

Afweerkruisen zijn er in verschillende uitvoeringen. Bij boerderijen in het Delf- en Schieland zijn afweerkruisen vaak met kalk aangebracht, eventueel als bekroning van een (boogvormige) omlijsting. Soms zijn ze groot maar ook onopvallende kruisjes komen voor. Soms zijn het uitgespaarde vormen in een wit vlak of zwarte of rode kruisen op een witte ondergrond. Een enkele keer komt er een wit kruis op een rechthoekig, soms hartvormig zwart of donkergroen vlak voor.
Op Zuid-Limburgse boerderijen zijn de kruisen te vinden als poortkloppers of boven de staldeuren op de binnenplaats of zelfs een kruis verwerkt in een pannendak of gevel.

Bronnen:

Agriwiki
Landleven 5e jaargang, nummer 2 – maart/april 2000
Nederland dichtbij Boerderijen
Veldkruus nr. 32
www.bovenlichten.net


Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Voor meer informatie of contact met de commissie zie ons colofon.
Eventuele aanvullingen voor dit verhaal kunt u sturen naar geveltekens@oudleiden.nl