GT_1190 foto Veldstra

Boomsluitershuisje bij de Zijlpoort, Haven 23.

Aan de stadskant van de Zijlpoort, aan de Haven 23, staat op de hoek van het huizenblok het Boomsluitershuisje.
Op de zijmuur van dit huisje bevindt zich een metselteken in de vorm van een gedecoreerde ruit.
Dit teken dateert hoogstwaarschijnlijk uit de 17e eeuw en is aangebracht in een tijd waarin het ornamentele karakter van deze tekens doorslaggevend was geworden. Waarschijnlijk heeft het dus geen symbolische waarde.



Vanaf 1597 had Leiden bij de Zijlpoort een boomsluiter in dienst. De boomsluiter sloot 's nachts het vaarwater af dat voerde naar de Haven. Met een aan kettingen drijvende boomstam werd de doorvaart afgesloten voor het scheepvaartverkeer. In de ochtend werd de boom weer weggehaald.
Vanaf 1644 werd ten noorden van de Haven een nieuwe wijk gebouwd waaromheen een aarden wal werd aangelegd. In de wal werd de huidige Zijlpoort gebouwd. Vanaf die tijd was de boomsluiter ook poortwachter.
Het boomsluitershuisje (en ook poortwachtershuisje) dateert uit de 17e eeuw en is in 1996 gerestaureerd, door de Heidemij B.V. in samenwerking met de Leidse architect Herms van den Berg. Het was in de jaren '80 van de 20e eeuw vervallen geraakt en zelf een keer uitgebrand.

In een artikel uit het Leidsch Dagblad, 27/09/1995; p. 13/22 staat dat de restauratie van het huisje is uitgevoerd als een zgn. werk en leerproject door de Heidemij BV.
Ook in het Leidsch Dagblad, 04/05/1996; p. 15/48 wordt dit onderwerp behandeld.

Metseltekens zijn symbolen die met baksteen, vaak van afwijkende kleur of structuur, als patroon in een bakstenen muur werden aangebracht.
Er is nog weinig onderzoek gedaan naar deze tekens zodat er nog veel onduidelijk is over het 'hoe en waarom'.
In landen die rijk waren aan water en klei, de ingrediënten van baksteen, komen de tekens meer voor dan in landen waar natuursteen het overheersende bouwmateriaal was.
Duidelijk is dat het gebruik van de tekens dateert uit de Middeleeuwen en samenhangt met het toenemende gebruik van baksteen voor gebouwen.
Er zijn twee soorten metseltekens te onderscheiden; de gevel- of vlakvullende motieven en de afzonderlijke tekens.
De afzonderlijke tekens hebben in hun oorsprong vaak een mystieke, bezwerende en beschermende betekenis gehad.
Vanaf de 16e eeuw ontstaat er een andere vorm die meer verhalend is. Vanaf die tijd komen motieven als de hartvorm, het ruitkruis en jaartallen en letters voor.
In de loop van de 18e eeuw komen louter esthetische composities in zwang. De vroegere betekenis lijkt verloren gegaan te zijn.
Mooie voorbeelden van metseltekens zijn te zien op de website bovenlichten.net.
Klik hier om deze pagina te bezoeken.

Opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden, zie verder ons colofon.