.........
GT_1052 ... GT_1096
Rechts de plaquette met de plattegrond van de St. Pancras- of Hooglandse kerk in 1314-1377, 1377-1450 en 1450-1572.

De St. Pancras- of Hooglandse Kerk ontleent haar naam aan het Hooge Land, waar de kerk staat, op de plek waar Oude- en Nieuwe Rijn samenstromen.
In de bestrating voor de westgevel zijn de contouren aangegeven van de nooit gerealiseerde West-torens, doorlopend tot ongeveer tegenover de Beschuitsteeg.

Met toestemming van de Bisschop van Utrecht werd in 1315, op de plek van de huidige kerk, een houten kapel ingewijd, genoemd naar de vroegchristelijke martelaar Sint Pancratius († ca. 300), behorend tot de parochie van Leiderdorp.
De kapel werd in de loop van de tijd vervangen door een stenen dorpskerk met een torentje. De kerk diende tevens als begraafplaats, in het koor van de kerk liggen de oudste grafstenen.
In 1366 geeft de verheffing van de Sint Pancraskerk tot kapittelkerk de aanstoot tot plannen voor de bouw van een grootse kathedraal die de nabijgelegen Pieterskerk in alle opzichten zou moeten overtreffen. In 1377 begint men met de bouw van de monumentale kerk. Van 1380 tot 1535 werd er aan de laatgotische kruisbasiliek gewerkt.
In 1470 verleende paus Paulus II het Kapittel van Sint Pancras “exemptie” waardoor het kapittel net langer onder de rechtsmacht van de aartsbisschop van Utrecht viel, maar onder direct gezag van de paus. Omstreeks 1480 werd de kerk aanzienlijk vergroot, er was toen plaats voor 24 altaren die gewijd waren aan 54 heiligen en het aan haar schutspatroon Sint Pancratius gewijde altaar nam daarbij de belangrijkste plaats in.
Het collegiale Kapittel van Sint Pancras had zich verplicht tot het houden van veel kerkdiensten, ook ten behoeve van zijn weldoeners. Zodat de talrijke diensten gewoon doorgang konden vinden, begon men met de bouw van een nieuw groot koor achter het bestaande koor. Bij voltooiing van het nieuwe koor brak men de tussenmuur weg zodat de totale lengte van de kerk verdubbeld werd.
Enkele graven van prominente personen werden naar het nieuwe koor verplaatst.
Daarna werden de zijbeuken gebouwd.
Bij de kerk kwamen huizen voor de kanunniken, een begijnhof (het Mierennesthofje is hier een overblijfsel van) en een gasthuis (het voormalige Weeshuis aan de Hooglandse Kerkgracht).
Het beheer van de kerkelijke goederen was in handen van kerkmeesters, die verantwoording schuldig waren aan Gerecht en Broedschap.

Omstreeks 1525 hadden de kerkelijke autoriteiten van de Nederlanden plannen om de Sint Pancraskerk tot kathedraal te laten verheffen: naast Utrecht en Middelburg zou Leiden de derde bisschopsstad worden en het kapittel zou tot kathedraalkapittel verheven worden. De bloeitijd van de katholieke Middeleeuwen was echter voorbij, de derde bisschopszetel ging naar de Sint Bavokerk in Haarlem en aan de bouw van de Sint Pancraskerk kwam in 1535 voorgoed een einde.
Het schip van de kerk werd nooit voltooid.
Het eenvoudige interieur is het gevolg van de beeldenstorm van 1566. Altaren en beelden werden met geweld uit de kerk verwijderd en vernietigd. De toenmalige burgemeester van Leiden, Van Dusseldorp, probeerde tevergeefs staande bij het portaal van de kerk, met getrokken pistool, de menigte tegen te houden.
De kerk ging in 1572 definitief in protestantse handen over. Tijdens het beleg van Leiden door de Spanjaarden, in 1574, diende het gebouw ook als graanopslag.

In de 17e eeuw vervulde de Hooglandse Kerk een centrumfunctie. Er werd veelvuldig getrouwd, gedoopt en begraven en de zondagse diensten waren overbezet. Uit deze periode dateren onder meer het westportaal (1665), de tochtportalen in het dwarsschip (1660), de kansel uit 1632 (op een laatgotische zandstenen voet) en de banken tegen de wanden van de zijbeuken. Van de hand van de bekende kunstenaar Rombout Verhulst is een epitaaf uit 1661 aan de zuid-oost kruispijler ter nagedachtenis aan de Leidse burgemeester Pieter Adriaansz. van der Werff ( 1604), die in de kerk begraven ligt.



GT_1169
Het wapen van Leiden boven de zgn. Accijnshuisjes. Nieuwstraat 52-56.
Dit is een reeks huisjes langs de noordzijde van de Hooglandse Kerk, allen onder één dak, voorzien van oorspronkelijke kruiskozijnen. Het ontwerp is van Willem van der Helm 1665. Hij ontwierp tevens het westelijk ingangsportaal van de Hooglandse Kerk.

In de voormalige Accijnshuisjes, die tegen de kerk aangebouwd zijn, werden vroeger de invoerrechten op bier en wijn geïnd.


GT_1816 Foto; J. Hartstra Groot Enzerink


GT_1818 Foto J. Hartstra


GT_2034 Foto H. de Sterke Ds. Joh. W. Groot Enzerink, Stichter van de kooikapel en het wijkgebouw ,, Irene" Hij arbeidde te Leiden van 17 april 1921 tot 2 juni 1939.


GT_2035 Foto h. de Sterke; Eben Haëzer ; Dit Pniël blijve te allen tijd Den driemaal Heil'gen God gewijd Des Heeren Woord en Jezus Kruis Zijn de een'ge wetten van dit huis. 1 oktober 1893 Overgebracht uit de middelstegracht J.H. Ginning ?

Bronnen:
Website Hooglandse kerk: www.hooglandsekerk.com
Wikipedia

Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Voor meer informatie of contact met de commissie raadpleeg ons colofon.