De Leidse binnenstad kreeg er in augustus vijf nieuwe monumenten bij. Het gaat om vier hoekpanden in de Breestraat en één aan het Gangetje. De winkelwoonhuizen hebben een oudere, soms zelfs middeleeuwse oorsprong. Of zijn een herinnering aan vroeg twintigste-eeuwse ingrepen in de stad vanwege het toenemende autoverkeer.
De monumenten hebben architectuurhistorische-, cultuurhistorische- en stedenbouwkundige waarde en zijn van belang voor Leiden. Door het onderzoek voor de aanwijzingsprocedure weten we nu meer over de geschiedenis en de bewoners én bedrijven die er gevestigd waren.
Breestraat 23 - Schoolsteeg 2
Salomon Bonte was een bekende lijstenmaker en kunsthandelaar, gespecialiseerd in het vervaardigen van lijsten en het verkopen van schilderijen en reproducties. In 1930 gaf hij opdracht voor het bouwen van het winkelwoonhuis aan de Breestraat op de hoek met de Schoolsteeg. Het ontwerp liet hij maken door de Leidse architect Jan Stigter, die duidelijke stijlkenmerken uit de jaren 30 gebruikte. Dat is bijvoorbeeld te zien aan de uitsteekreclame in de Schoolsteeg en het gekleurde glas-in-lood in de voorgevel.
Voorgevel van Breestraat 23, met rechts de Schoolsteeg, datum onbekend. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
In die tijd was het gebruikelijk om achter of boven de winkel werkplaatsen te hebben. Het ontwerp is dan ook afgestemd op de functie van het pand, met voorin de winkel en daarachter de werkplaats van de lijstenmakerij. De Breestraat is van oudsher een van de chiquere winkelstraten van Leiden. Zo vond je er aan het begin van de 20ste eeuw luxe modehuizen als Maison Zürloh en meubelwinkels als Hasselman & Pander. De kunsthandel van S. Bonte paste hier goed tussen vanwege het luxe karakter van de winkel en de aangeboden artikelen.
Lees meer over dit beschermde monument in het Erfgoedregister.
Breestraat 35 - 35a
Op de hoek met de Mooi Japiksteeg vinden we het winkelwoonhuis Breestraat 35 - 35a. In de tweede helft van de 19de eeuw vond je hier de boek- en kunsthandel van Pieter Somerwil. Na een korte overname na zijn overlijden, opende H.J. Jung’s hier rond de eeuwwisseling zijn Tweede Tabaks- en Sigarenmagazijn. Het pand is van oorsprong waarschijnlijk 17de eeuws.
Voorgevel van Breestraat 35, met rechts de Mooi Japiksteeg. Situatie mei 2023. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
Aan het begin van de 19de eeuw werd de topgevel aangepast naar een lijstgevel. Tegen het einde van diezelfde eeuw is het pand verhoogd. Daarbij is de kap aangepast naar een mansardekap (een dak met geknikte vorm) en is de gevel vernieuwd in neorenaissance stijl. De winkel op de begane grond werd voorzien van een winkelpui met houten zuiltjes die zijn versierd met renaissancistische elementen als kopjes, knoppen en sterren.
Lees meer over dit beschermde monument in het Erfgoedregister.
Breestraat 121 – Wolsteeg 2
Met een ligging in één van de vier oudste stadsdelen van Leiden, prominent op een hoek schuin tegenover het stadhuis, is alleen de plek van dit pand al bijzonder. Maar wat het pand echt zeldzaam maakt, is de zichtbaarheid van de verschillende ontwikkelingsfasen van Leiden als stad. Dit komt door de bebouwing van vóór 1550. Het huis bestaat uit een voorhuis met middeleeuwse kelders en een achterhuis met aanbouw. Het voorhuis heeft twee bouwlagen en een zadeldak. Dit pand had veel verschillende functies. Wijntapper Michiel Jansz is de vroegst herleidbare eigenaar uit 1557, maar het is ook lange tijd koffiehuis geweest. Bijzonder is de oprichting van studentensociëteit ‘Minerva’ in 1820 die hier plaatshad.
Voorgevel van Breestraat 121, situatie in 2016. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
De bakstenen klokgevel met details in natuursteen dateert uit 1917. Toen verbouwde manufacturier J.C. Kort het pand tot zijn nieuwe beddenzaak. Hij liet aannemers Huurman en Splinter de nieuwe gevel bouwen, die in de Leidsche Courant van 27 september 1917 lovende kritieken kreeg. Het pand werd getransformeerd met een ‘vlug oud-Hollandsch geveltje’. Dat was een waardige aansluiting bij de gevel van het stadhuis. Na wijzigingen en de toevoeging van een nieuwe winkelpui in 1975 volgde in 1993 een ingrijpende verbouwing voor de verhuur.
Lees meer over dit beschermde monument in het Erfgoedregister.
Breestraat 156 – Gangetje 1, 1a-d en Gangetje 3-5
Het Gangetje was een smalle kade langs de smalle waterloop tussen het Steenschuur en de Nieuwe Rijn. Zowel over land als over het water was dit een drukke verbindingsroute. Met de afbraak van twee winkelwoonhuizen aan de Breestraat ertussenin werd het Gangetje in 1926 verbreed. Hierdoor kwamen de winkelwoonhuizen Breestraat 156 en Botermarkt 28 (tegenwoordig Gangetje 3-5) op de kop van het bouwblok te liggen. Vermeldenswaardig is het verloop in maaiveldhoogte (hoogte van het grondoppervlak) van de Breestraat als dijk langs de Nieuwe Rijn naar de Botermarkt.
Links Breestraat 156/Gangetje 1, rechts Gangetje 3 en 5. Situatie in 2023. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.
De kop van het bouwblok bleef jarenlang onafgewerkt en in 1929 verbrandden de plannen bij de Stadhuisbrand. Toch kwam in 1930 de huidige gevelwand, die de winkelwoonhuizen op de hoeken en het tussenliggende gedeelte tot een ensemble maakte, tot stand. Het ensemble heeft een zakelijk expressionistische stijl en is beeldbepalend aan het ‘verkeersplein’ dat hier gevormd wordt door Breestraat, Gangetje, Hogewoerd, Korevaarstraat en Steenschuur. Terwijl de nieuwe gevelafwerking is geïntegreerd in de oudere winkelwoonhuizen, is de afwerking op de verdiepingen als een scherm voor de oudere bebouwing geplaatst. Met detailleringen en hoogteverschillen ontstond samenhang tussen de Breestraat en de zijde van het Gangetje. Deze transformatie van zijgevel naar een zichtgevel vormt een herinnering aan de aanpassing van de stad voor het autoverkeer aan het begin van de twintigste eeuw.
Lees meer over dit beschermde monument in het Erfgoedregister: