De kwitanties van Rembrandt komen uit het archief van de Leidse Weeskamer. Deze instelling organiseerde de zorg voor wezen en beheerde de boedels (bezittingen) van overleden ouders.

Schilderles
Rembrandt schreef de kwitanties voor zijn schilderlessen in de jaren 1630 en 1631 aan Ysaack, zoon van Ysaack Joudreville en Magdalena Jansdr.  Rembrandt liet zich daarvoor flink betalen. De bedragen op de kwitanties variëren van 25 tot 200 gulden. De meester was in zijn jonge jaren al niet goedkoop. Hij wist wat hij kon vragen.

 Kwitantie voor 25 gulden, in mei 1631 geschreven door Rembrandt van Rijn voor schilderles aan Isaack Joudreville jr. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Herbergier
Vader Ysaack Joudreville was herbergier in herberg Den Ouden Lantman  “alwaer nu uuythangt ’t Schilt van Vranckrijck staende ende gelegen binnen d’ voors. stede aen de zuytzijde van ’t Noorteynde”. De herberg stond dus in de buurt van de ouderlijke woning van Rembrandt in de Weddesteeg.

 Portret, geschilderd door Rembrandts leerling Isaack Joudreville (1613-1648). Het werk is afkomstig uit de Viscount Bearsted Collection, National Trust, Upton House, Engeland. Het schilderij is tot en met 9 februari 2020 te zien op de tentoonstelling De jonge Rembrandt-Rising Star in Museum De Lakenhal. In de vitrine voor het schilderij liggen twee door Rembrandt geschreven kwitanties voor zijn lessen aan de jonge Isaack.

Weeskamer
Joudreville overleed in 1629 en werd begraven in de Pieterskerk. Zijn  drie kinderen, Magdalena (18 jaar), Ysaack (17 jaar) en Jacob (9 jaar), verloren het jaar daarop ook hun moeder.  Zo kwamen de bezittingen van Ysaack en Magdalena onder beheer van de Weeskamer. Deze instelling zorgde voor (door)betaling van Ysaack junior’s schilderlessen.
Op een van de kwitanties schrijft Rembrandt: “Ick bekenne 200 guldens ontfangen te hebben ceedert de doet [dood] van Machdaeleena Godderuyle [Joudreville] van dat ick haer zoon Isack in de schilder onderweesen hebbe. Rembrandt Harmenszoon van Rijn”

 Kwitantie geschreven door Rembrandt van Rijn in 1630 na de dood van Ysaack's moeder. Rembrandt moet het briefje hebben dubbelgevouwen vlak nadat hij zijn handtekening heeft geplaatst; dat veroorzaakte de inktvlekken. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

Schilderijen
Ysaack zal zijn belangstelling voor schilderkunst niet van een vreemde gehad hebben. Van zijn vader is een interessante boedelinventaris bewaard gebleven. Hierin komt een flinke hoeveelheid schilderijen voor (47 stuks). Er staat ook bij wat ze voorstellen, zoals een dronkaard, de Slag van Lekkerbeetje en boer met boerin. Opvallend is de grote hoeveelheid religieuze werken met onderwerpen als de geboorte van Christus, Jacob en Esau en St. Pieter in de gevangenis. De inventaris noemt ook zogenaamde tronies: afbeeldingen van hoofden, waarbij het niet zozeer gaat om de herkenbaarheid van het model, maar om zijn karakter en gezichtsuitdrukking. Rembrandt heeft veel van dergelijke tronies gemaakt. Zou er bij Joudreville een Rembrandt aan de muur gehangen hebben? Helaas vermeldt de inventaris niet de namen van de kunstenaars.

Hoofdgeld
Een ander document in ons archief dat naar Rembrandt verwijst is een belastingregister. De Staten van Holland en West-Friesland introduceerden in 1622 het hoofdgeld, een belasting van één gulden per hoofd van de bevolking. De opbrengst was bestemd voor het ontzet van Breda en Bergen op Zoom. Voor de inning van het hoofdgeld werd eerst een volkstelling gehouden, zo ook in Leiden. Deze telling geeft een prachtig overzicht van de bevolking van de Leiden en omstreken. In een register van het bon (wijk) Noord-Rapenburg treffen we de familie van Rembrandt van Rijn aan. Genoemd worden zijn ouders Harmen Gerritsz. van Rijn en Neeltje Willems én hun zes kinderen waaronder Rembrandt. Hij zal toen ongeveer 16 jaar oud geweest zijn.  Vader Van Rijn moest in totaal acht gulden ophoesten, een aardig bedrag voor die tijd.

 Register van het hoofdgeld met midden op de linkerpagina de vermelding van het gezin Van Rijn (zie afbeelding hieronder). Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken

 De vermelding van de familie Van Rijn in het register van het hoofdgeld (detail van voorgaande afbeelding). Eerst worden de ouders genoemd en daarna de zes kinderen, met Rembrandt als vijfde. In de marge staat dat zoon Willem bij Jan Gerritsz Backer aan de Coepoortsgracht woont.

Geboortehuis van Rembrandt
Het gezin Van Rijn woonde in de Weddesteeg. Erfgoed Leiden en Omstreken maakte een digitale reconstructie van het huis. Een kleine tentoonstelling hierover kunt u van 11 november tot en met 7 februari 2020 bezoeken in de hal van ons gebouw, Boisotkade 2A.

Rembrandt van Rijn-Rising Star
Twee van de kwitanties en het genoemde belastingregister zijn van 2 november 2019 tot en met 9 februari 2020 te zien op de tentoonstelling De Jonge Rembrandt-Rising Star in Museum De Lakenhal.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.

André van Noort