De vondst van deze week zijn oude ijkstempels in de Leidse Waag. Dit monumentale gebouw wordt momenteel gerestaureerd. Bij onderzoek troffen bouwhistorici van Erfgoed Leiden en Omstreken op een oude deur tussen de Waag en de achtergelegen boterhal beschadigingen aan. Het bleek om ijkstempels te gaan, gemaakt met brandijzers waarmee vroeger de botervaten werden geijkt. Door deze brandmerken weten we nu dat deze ruimte oorspronkelijk het ‘eyckhuys’ was.
Tijdens bouwhistorisch onderzoek van de Waag vielen beschadigingen op aan de binnenzijde van een oude eikenhouten deur. Bij nadere inspectie waren letters en tekens te onderscheiden, waaronder het Leidse stadswapen met de kruisende sleutels. In de Waag werden vroeger goederen gewogen en gecontroleerd, en in de achterliggende boterhal werd boter gecontroleerd en verhandeld. Daarom werd al snel gedacht aan merktekens om gewogen producten te waarmerken.
Bij naspeuringen werden in de collectie van Museum de Lakenhal diverse brandijzers voor het merken van geijkte botervaten aangetroffen (collectienummers 1017 t/m 1040). Meestal is het merkteken opgebouwd uit de Leidse sleutels en een getal. De merktekens op de ijkijzers komen overeen met meerdere van de op de deur aangetroffen brandmerken. In de museumcollectie is ook een ijkijzer aanwezig met de Leidse sleutels en de tekst LEIDEN en het jaartal 1883, 1886 of 1887 (collectienummers 1038, 1039 en 1040). Ook hiervan is een brandmerk op de deur aanwezig, maar dan met het jaartal 1895.
De conclusie dat de beschadigingen op de deur van brandijzers zijn waarmee de botervaten werden geijkt, wordt gestaafd door een bron in de archieven van Erfgoed Leiden en Omstreken. In het stadsarchief van 1574-1816 bevindt zich een vier pagina’s tellende declaratie van bouwmeester Pieter Post over het werk dat hij in de jaren 1657-1659 voor de stad heeft verricht (1). Het betreft onder meer het ontwerp voor het waaggebouw met boterhuis, waarvoor hij meerdere tekeningen van ‘waagh, gaeldery (boterhal), het acsys huys en t eyckhuys’ heeft vervaardigd. Naast de Waag en boterhal zijn er dus ook een accijnshuis en ijkhuis. De vondst van de ijkstempels op de deur betekent dat de ruimte tussen Waag en boterhal, nu invalidentoilet, oorspronkelijk het ‘eyckhuys’ is geweest. Met deze ontdekking tijdens de restauratie van de Waag wordt onze kennis van dit gebouw en de stad verder vergroot. Eerder werd al een vlotverbinding in de eikenhouten kapconstructie aangetroffen.
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site en het twitter-account ErfgoedLeiden houden zij u op de hoogte.
Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'
(1) RAL, Stadsarchief 1574-1816 (SA II) inv.nr. 8742 (Tresorier-Extraordinaris, Bijlagen 1659). Getranscribeerd en integraal uitgegeven als bronnenpublicatie. Zie; Terwen J.J., 1989. ‘Pieter Post stuurt een declaratie aan de stad Leiden’, in: Uit Leidse bron geleverd, studies over Leiden en de Leidenaren in het verleden, aangeboden aan drs. B.N. Leverland bij zijn afscheid als adjunct-archivaris van het Leidse Gemeentearchief, Marsilje, J.W. et al. (eds.), Leiden, pp. 383-391.