De vondst van deze week is de absolute datering van de tuinvleugel van Pieterskerkhof 40. Deze tuinvleugel werd recent omstreeks 1384 gedateerd met behulp van dendrochronologisch onderzoek. Deze vondst draagt bij tot de geschiedenis van het pand Pieterskerkhof 40, één van de oudste huizen van Leiden, en geeft tegelijk inzicht in de algemene stadsgeschiedenis van Leiden.
Pieterskerkhof 40
Het grote L-vormige huis Pieterskerkhof 40 is een belangrijk huis met een rijke bouwgeschiedenis. Het bestaat uit een voorbouw, een dwarse achterbouw en een tuinvleugel. In de 17de eeuw is dit grote huis ingrijpend verbouwd en kreeg het een nieuwe trapgevel aan het Pieterskerkhof. Het huidige gevelbeeld kwam tot stand in 1896 met een nieuw entreegebouw, naar ontwerp van architect G. van Driel.
Momenteel bestaat het pand uit meerdere wooneenheden. In 2005 konden de voor- en achterbouw al worden onderzocht. Er werd vastgesteld dat het oudste deel al rond 1300 is gebouwd en dat dit werd gewijzigd en uitgebreid aan het eind van de 14de eeuw. Dendrochronologisch onderzoek toonde aan dat de onderzochte kapconstructies waren gebouwd met eikenhout dat in de herfst of winter van 1383 in het grensgebied Emsland – Gelderland werd gekapt.
Recent kon ook de tuinvleugel bouwhistorisch worden onderzocht. Het vermoeden dat deze vleugel ook uit de 14de eeuw dateerde werd bevestigd met behulp van dendrochronologisch onderzoek. De resultaten van het onderzoek toonden aan dat het hout van de kapconstructie van de tuinvleugel in het voorjaar of de zomer van 1384 was gekapt.
De conclusie hiervan is dat Pieterskerkhof 40 direct na 1383/1384 ingrijpend is verbouwd en werd uitgebreid met een achterbouw en tuinvleugel. Hierbij ontstond een opmerkelijke Z-vormige plattegrond, die uniek is in Leiden. De aanleiding voor de grote verbouwing van Pieterskerkhof 40 zijn waarschijnlijk de wijzigingen in de stedelijke structuur die nodig waren voor de uitbreiding van de Pieterskerk met een nieuw koor. Rond 1388 werd een deel van de Pieterskerkgracht gedempt voor de Nieuwsteeg en zijn de oostelijke gevelrooilijnen van het Pieterskerkhof zijn teruggelegd voor het grotere nieuw koor van de Pieterskerk.
Dendrochronologisch onderzoek
Dendrochronologie is een wetenschappelijke methode waar mee hout kan worden gedateerd op basis van zijn groeiringen. Bomen vormen elk jaar in het groeiseizoen een nieuwe houtring onder de schors. Zo’n “jaarring” heeft een bepaalde dikte die samenhangt met de groeisnelheid van de boom, per seizoen verschilt deze snelheid. De opeenvolging van de jaarringen is te vergelijken met een streepjescode. Bij dendrochronologisch onderzoek wordt deze streepjescode vervolgens vergeleken met standaard dateringscurves op overeenkomsten. Met voldoende ringen (in het spinthout) kan het kapjaar van het hout absoluut of benaderend worden bepaald.
Jaarringonderzoek levert bovendien niet alleen informatie op over wanneer het bouwhout gekapt werd, maar ook uit welke streek het afkomstig is. Dit vertelt op zijn beurt weer over historische handelsstromen.Dit is voor bouwhistorici bijzonder interessant. Door middel van monsternames kan namelijk het kapjaar van de boom, waarvan de bouwconstructies zijn gemaakt, worden vastgesteld. Deze monsters worden genomen met een holle kernboor, waarbij haaks op de jaarringen wordt geboord van spinthout tot de kern. Om een zo goed mogelijk resultaat te bewerkstelligen wordt er geboord in verschillende onderdelen van de constructie. Het gekapte hout wordt meestal binnen één of twee jaar verwerkt als bouwhout. Het huis waar het gedateerde hout aanwezig is, kan dus rond die bepaalde datum gedateerd worden.
Edwin Orsel