Collecties

Een zoektocht in de collecties van Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO) naar oude afbeeldingen waarop het plafond met de troggewelfjes mogelijk te zien zou zijn leverde helaas niets op. In de Prentverzameling en Historische Bibliotheek is wel een schat aan andere informatie over de archivariskamer gevonden.

De oorspronkelijke situatie

Ch. M. Dozy is in 1893 de eerste Leidse gemeentearchivaris, die met zijn medewerkers het nieuwe gebouw aan de Boisotkade betrekt. Dit speciaal als archief opgetrokken gebouw is een enorme verbetering vergeleken bij de primitieve omstandigheden waaronder het oude archief van Leiden tot dan toe in het Leidse Stadhuis wordt bewaard. Dozy vertelt enthousiast over de doelmatigheid ervan in het Nederlandsch Archievenblad no. 3 van 1896/97. Toch zijn er ook wat minder positieve punten. De aanleg van centrale verwarming is helaas niet doorgegaan wegens de hoge kosten van 3500 gulden. De kamer van de archivaris is over de gehele hoogte van ruim 5 meter voorzien van boekenkasten, waarvan de hoger gelegen planken slechts bereikbaar zijn met een ladder. Dit levert gevaarlijke situaties op, dus ‘eene gaanderij halverwege ware wenschelijk geweest’.

Uit het artikel in het Archievenblad komen we verder aan de weet dat de boekenkasten op de archivariskamer de allereerste behuizing van de Historische Bibliotheek aan de Boisotkade zijn.

Aanhoudend gevaar

Na het overlijden van Dozy, in 1901, treedt J.C. Overvoorde aan als nieuwe gemeentearchivaris. In het Jaarverslag over 1901 rept ook hij over de gevaren van de lastig bereikbare boekenplanken in de archivariskamer. De medewerkers op de ladder  hebben 1 hand nodig om zich vast te houden. Ook groeit het aantal bibliotheekstukken in de loop der jaren voortdurend, zodat het bijmaken van kasten in deze ruimte volgens Overvoorde noodzakelijk is.

Een gaanderij langs de boekenkasten

B&W geven gehoor aan de wens tot aanleg van een gaanderij in de voorkamer. Bij de begroting voor 1903 wordt een bedrag uitgetrokken voor dit bouwsel, waarvan de ontwerptekening nog aanwezig is. De blauwdruk toont de plattegrond van het geheel en de details van de ‘omloop’. Het bijbehorende handgeschreven, vijf pagina’s tellende  bestek geeft zeer uitgebreid aan wat de werkzaamheden precies inhouden:

IJzer en hout

De gaanderij loopt langs de raamloze zijden van de kamer en begint op een hoogte van 2.70 m, juist boven de dubbele toegangsdeuren. Het geheel is aan de zijkanten bevestigd in de muren en bovendien met ijzeren ‘hangers’ in het plafond. Sommige ijzeren delen worden door bewerkt hout aan het oog onttrokken, waarbij veel aandacht is besteed aan de decoratieve vormgeving en profilering van het hout, met ronde en holle hoeken. Er is siersmeedwerk aangebracht en in de hoek van de kamer is de galerij toegankelijk via een ‘ijzeren à jour bewerkte trap’, model ‘Jan Hamer & Co.’ die 13 treden telt en, evenals het overige ijzerwerk, in bronskleur geverfd zal worden. Het bestek meldt dat de aannemer verplicht is alle beschadigingen aan de kamer ‘in overeenstemming met het bestaande’ te herstellen. De werken zullen eerst gedurende 4 weken in de werkplaats worden voorbereid en vervaardigd en in de volgende 4 weken van april 1903 worden aangebracht in de archivariskamer.

De lang gewenste verbetering voldoet uitstekend volgens het jaarverslag van 1903: de boeken van de Historische Bibliotheek zijn nu veel makkelijker bereikbaar en door het bijbouwen van enkele kasten, ook te zien op de blauwdruk en omschreven in het bestek, wordt voor aanwinsten meer plaats gecreëerd.

Gordijnen

De jaren verstrijken en door uitbreiding van de bibliotheek ontstaat, ondanks de extra kasten, wederom ruimtegebrek. Aanwinsten worden voortaan gestald in een ruimte buiten de archivariskamer. De oudste banden blijven echter in de hoge kasten. Helemaal ideaal lijkt dit toch niet te zijn, daar de naar binnen schijnende zon geen goede invloed heeft op deze oude stukken. Het jaarverslag 1934 meldt een oplossing voor dit probleem, in de vorm van gordijnen voor de kasten.

Modernisering in 1957

Na J.C. Overvoorde staan J.W. Verburgt en R. van Royen aan het hoofd van het Leidse Gemeentearchief. Vervolgens krijgt Leiden in 1956 een vrouwelijke gemeentearchivaris: Annie Versprille. In het eerste jaarverslag van haar hand verhaalt zij over de plannen voor modernisering van de ruimten in het archiefgebouw. Onder andere wordt in 1957 de al jaren niet meer als zodanig dienstdoende archivariskamer op de eerste etage aan de voorzijde (Van Royen had zijn werkruimte naar de begane grond verplaatst) onder handen genomen. De Leidse fotograaf Herman Kleibrink maakt nog een foto van de galerij, voordat deze geheel zal worden verwijderd.

Ook wordt de ruim 5 meter hoge kamer voorzien van een verlaagd plafond, waardoor het gedecoreerde plafond met de troggewelfjes aan het oog wordt onttrokken. Om pas bijna 60 jaar later, in 2015, weer toevallig herontdekt te worden. De hierbij tevens aan het licht gekomen delen van de originele wandafwerking zijn ook beter te verklaren, nu vaststaat dat de archivariskamer jarenlang werd gesierd met hoge boekenkasten langs de wanden en een daar halverwege langs lopende galerij.
In het Leids archiefgebouw huist Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO) (fusering van het Regionaal Archief en de afdeling Monumenten en Archeologie).

Renée Claesen, met dank aan Edwin Orsel
Erfgoed Leiden en Omstreken

Over Vondst van de week (#VVDW)

Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.