Nog steeds valt er op Leidse zolders wat te vinden. Onlangs werd een aantal tekeningen en aquarellen van Leidse gebouwen aangetroffen in Garenmarkt 9. Hier was lange tijd het architectenbureau van Jacobus van der Heijden (1854-1931) en later van diens zoon Abraham van der Heijden (1898-1961) gevestigd. De aangetroffen tekeningen waren vervaardigd door Jacobus-Abraham – Jacob - van der Heijden (1891-1973), Jacobus’ oudste zoon. De Vondst van deze Week stelt Breestraat 177 – hoek Steenschuur voor en dateert uit 1934.
Afb. 1 Jacobus-Abraham van der Heijden, Breestraat 177, 1934 (foto Reinoud Boter)
De broer van Jacob, architect Abraham van der Heijden, ontwierp in dat jaar een nieuwe winkelpui voor dit pand. Een paar jaar geleden wees onderzoek in het kader van het winkelpuienproject uit dat een groot deel van deze pui nog aanwezig was achter later aangebrachte tegels en plaatwerk.
Afb. 2 Breestraat 177, zijde Steenschuur, na het verwijderen van beplating en tegelwerk, 2013 (foto ELO)
Maar dit is niet de pui die Jacob hier weergeeft. Een foto van de beeldbank van Erfgoed Leiden en Omstreken laat zien dat het hier gaat om de voorganger van de pui uit 1934, een Jugendstil ontwerp.
Afb. 3 Breestraat 177, 1909 (ELO PV30325.89a)
De tekst op de tekening geeft nieuwe informatie. Volgens Van der Heijden werd de pui rond 1905 ontworpen voor kleermakerij Vles door architect L. van der Laan. Een aankondiging in het Leidsch Dagblad van 24 april 1907 meldt de opening van de zaak van Kleermakerij S. Vles die dan Breestraat 177 heeft betrokken.
Afb. 4 Advertentie van Kleermakerij S. Vles in het Leidsch Dagblad, 24 april 1907
Voordien (in ieder geval al vanaf 1871) was hij gevestigd aan de Hooigracht, op nummer 26. De pui is ontworpen in de rond die tijd nog modieuze jugendstil. De winkelpui verving op de begane grond aan de Breestraatzijde twee woonhuisgevels; een foto uit de beeldbank van Erfgoed Leiden laat de situatie zien voor de verbouwing.
Afb. 5 Breestraat 177 - hoek Steenschuur, ca. 1900 (ELO PV30325.89-3)
Leo van der Laan (1864-1942) was een bekend architect in Leiden; hij ontwierp voornamelijk voor rooms-katholieke opdrachtgevers. Vanaf 1921 werkte hij samen met zijn zoon Jan (1896-1966). Bekende gebouwen van hun hand zijn het voormalig Sint Elisabethziekenhuis aan de Hooigracht (1909, 1930) en het voormalig warenhuis Vroom & Dreesmann aan de Aalmarkt (1933-35). Leo van der Laan ontwierp rond 1905 verschillende gebouwen in Jugendstil vormentaal, waaronder ook winkelpuien.
Vreemd genoeg komt het ontwerp voor deze pui niet voor in de uitgebreide inventarisatie van het werk van Leo van der Laan (1). Het lijkt echter ook niet erg waarschijnlijk dat Jacob zich als tijdgenoot van Leo van der Laan zou vergissen. Vooralsnog is het dus nog onduidelijk of we hier met een echte Van der Laan te maken hebben.
Er is nog meer te lezen op de tekening. Onder de naam L. van der Laan schreef Jacob: “Erg niet waar ?!”
Afb. 6 Jacobus-Abraham van der Heijden, Breestraat 177, 1934 (foto Reinoud Boter), detail
Blijkbaar kon hij – in 1934 – niet veel waardering opbrengen voor het inmiddels ouderwetse ontwerp. Dat van zijn broer sprak hem vast meer aan: hij beeldde het verschillende keren af.
Afb. 7 Jacobus-Abraham van der Heijden, Breestraat 177 met de pui van Abraham van der Heijden, 1934 (foto Reinoud Boter)
Monique Roscher, met dank aan Reinoud Boter (Moned bouwhistorie & bouwkunde)
(1) D. Geneste, A. Gielen, R. Wassenaar, J. Roding (red.), T. Boersma (red.), D. Segraa (red.) , L. van der Laan (1864-1942) J.A. van der Laan (1896-1966). Een katholieke architectenfamilie-rechtzinnig, maar veelzijdig en pragmatisch, Rotterdam 2002. Uit de serie Bibliografieën en oeuvrelijsten van Nederlandse architecten en stedenbouwkundigen