De bontwinkel van Paul Van Egmond, gelegen aan de Nieuwe Rijn 53-54, was jarenlang een begrip in Leiden. Enkele jaren geleden sloot de zaak haar deuren. Het woonwinkelpand werd kort geleden omgebouwd tot twee wooneenheden voor de familie Van Egmond. Ondanks dat het geen monument is bleek het een middeleeuwse kern te hebben.
Bouwhistorische onderzoek
De ontdekking was natuurlijk niet helemaal een verrassing. Het pand ligt namelijk in een van de oudste delen van de stad en staat ook aangeduid op de Leidse bouwhistorische waardenkaart. Het is om die reden dat Erfgoed Leiden en Omstreken besloot om er tijdens de ontmantelingswerkzaamheden bouwhistorisch onderzoek uit te voeren.
Middeleeuws pand
Uit het onderzoek blijkt dat Nieuwe Rijn 53 en 54 in de middeleeuwen één groot pand vormden, zoals op onderstaande reconstructie te zien is. Dendrochronologisch onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat de houtconstructie van het middeleeuwse pand van omstreeks 1470 dateert. Het muurwerk is echter nog veel ouder – wellicht eind 14de eeuw. De constructie is vrij gaaf bewaard gebleven in het rechterdeel ofwel Nieuwe Rijn 54.
Bijzondere reconstructie van het huis in Middeleeuwen; Nieuwe Rijn 53-54 is één pand
Opsplitsing in 1618
Uit archiefinformatie, verstrekt door bouwhistoricus Jan Dröge, wordt duidelijk dat het grote middeleeuwse pand in 1618 werd opgesplitst. Op dat moment verkoopt de weduwe van Adriaan Meesz. Bakker het linkerdeel aan Matthijs Willemsz. van Tol, koekenbakker. Het grote pand wordt gesplitst waarbij een nieuwe bakstenen muur wordt opgetrokken vanaf de begane grond tot in de nok. Deze muur staat er nog steeds en betreft de huidige scheidingsmuur tussen nummer 53 en 54. Het opsplitsen van grote oudere panden in de late 16de en in de 17de eeuw is in Leiden niet ongebruikelijk. Dit hangt samen met de toestroom van vluchtelingen in die periode, onder meer vanuit de Zuidelijke Nederlanden. De stad verdicht daarbij om het groeiend aantal inwoners te kunnen huisvesten.
Balklaag uitgetekend boven de begane grond in het voorhuis en achterhuis van Nieuwe Rijn 54
Middeleeuwse balken
Volgens de geschreven bronnen is in de 17de eeuw dus een nieuwe indeling van Nieuwe Rijn 53 en 54 tot stand gekomen. Ter plekke is deze indeling nog goed terug te zien in bouwsporen op de balklaag boven de begane grond, zoals ook zichtbaar in de opmetingtekening hieronder. Links stelt de voorgevel aan de zijde van de Nieuwe Rijn voor. Ook in latere fases is de indeling gewijzigd, maar vanwege de geringe restanten konden hier geen noemenswaardige bouwfases uit worden gedestilleerd. In het begin van de 20ste eeuw werd de voorgevel opgesmukt door het aanbrengen van stucwerkornamenten in art-decomotieven.
Na 350 jaar weer 1 pand
Nieuwe Rijn 53 kende na 1618 een eigen geschiedenis los van Nieuwe Rijn 54. Op het einde van de 19de eeuw wordt het pand verbouwd – wellicht vrijwel een nieuwbouw waarbij enkel de gedeelde zijmuren bewaard zijn gebleven, maar waarbij de voor- en achtergevel, de balklagen en de kap opnieuw zijn gebouwd volgens de dan heersende technieken, toepassing van materialen, en stijlopvattingen. Delen van het interieur wijzen ook op deze periode. In 1969 wordt de begane grond van het pand weer bij Nieuwe Rijn 54 getrokken voor de winkel van Paul van Egmond, waardoor het pand na 350 jaar weer samen werd gevoegd.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte.
PieterJan De Vos