Een Nieuwjaarswens uit 1710 uit onze bibliotheekcollectie toont een klapwaker (nachtwacht) met zijn klepper. In een lang gedicht manen hij en zijn collega’s bestuur en burgerij tot een vroom leven en wensen hen Gods zegen toe in het nieuwe jaar. Dit is één van de vroegste gedrukte nieuwjaarswensen uit de collectie.
Een klapwaker, klapperman of klepperman was in vroeger tijden een nachtwacht die met zijn klepper de ronde door de stad deed en omriep hoe laat het was. Ook fungeerde hij vaak als dorpsomroeper en brandwacht.
Nieuwjaarswens van de klapwakers uit 1710. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Klepper
Een klepper was een houten handapparaat met een hamer. Het kon een behoorlijk lawaai maken en moest dan ook ’s avonds dieven angst aan jagen. De klapwaker droeg ook een wapen, een lans of degen - later een stok - om gespuis te lijf te kunnen gaan. Een hond liep met de waker mee op zijn nachtelijk tocht. Je zou de klapwaker kunnen zien als de voorloper van de politieagent die ’s nachts zijn ronde doet.
Nieuwjaarswens van de klapwakers uit 1838. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Vroom leven
Nieuwjaarswensen van klapwakers, aschhaalders (haalden hout- en turf-as op), lantaarnopstekers, vuilnislieden etc. bevatten meestal een gedicht en soms ook een lied, zoals bij de prent uit 1710. In dit gedicht wordt de burgerij aangespoord vooral een vroom leven te leiden en God te eren. Ook komt de recente belegering van Doornik en Mons (Bergen) in 1709 door de geallieerde legers (tijdens de Spaanse Successieoorlog) uitvoerig aan de orde om het nationalistisch gevoel nog maar eens aan te wakkeren. Deze belegering komt ook terug in het lied. De inhoud van dergelijke verzen ging dus verder dan alleen lokale gebeurtenissen. In alle gedichten wensen de klapperlieden tot slot de bestuurders en de burgerij van Leiden vrede en Gods zegen toe in het nieuwe jaar.
Nieuwjaarswens van de klapwakers uit 1842. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken
Hond
Het stadswapen van Leiden met de twee sleutels wordt op de nieuwjaarswensen steeds duidelijk in beeld gebracht, in de afbeelding zelf of erboven. De afbeelding met de klapwaker uit 1710 toont een hond die de klapwaker vergezelt. Meer dan honderd jaar later heeft de hond een metamorfose ondergaan: hij lijkt meer op een katachtige dan op een hond. Na 1839 komt de hond niet meer voor op de afbeelding. Van een statische weergave van de man is nu geen sprake meer. De klapwaker wordt al surveillerend getoond in zijn werkomgeving op straat.
Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte
Ingrid Pot.