Vondst van deze week is het interieur van Huize Buitenzorg, een 18de-eeuwse buitenplaats gelegen aan de Hoge Rijndijk. Het interieur is in 1920 ontworpen door de bekende Leidse architect H.J. Jesse in opdracht van F.C. Zuurdeeg, de laatste telg van de familie die de wollendekenfabriek aan de Oude Singel exploiteerde.
Huize Buitenzorg wordt in de 17de eeuw al in archiefmateriaal vermeld als hofstede. Omstreeks 1730 wordt er een nieuwe buitenplaats gebouwd door Mathias Franken.[1] Slechts 30 jaar later, in 1760, komt er wellicht een volledige nieuwbouw tot stand in opdracht van de doopsgezinde arts Jan Tak, destijds ook eigenaar van het huidige Breestraat 117 waar hij een schilderijenkamer bouwde voor een indrukwekkende kunstcollectie (zie vondst van de week 2014 nr. 14). Het casco van de buitenplaats is nog grotendeels uit deze periode, onder meer de gevels met kozijnen en de kap. In de 19de eeuw werd er nog een fraai koetshuis aan gebouwd.
Familie Zuurdeeg
In de 20ste eeuw komt de buitenplaats in handen van de familie Zuurdeeg. Deze familie had bijna 130 jaar de wollendekenfabriek aan de Oude Singel te Leiden in handen.
In 1919 wil F.C. Zuurdeeg een nieuwe woning buiten de stad laten bouwen. Hij contacteert daarvoor de bekende Leidse architect H.J. Jesse (1860-1943) en laat hem een ontwerp maken. Wellicht is Zuurdeeg in dezelfde periode op zoek naar een geschikt stuk grond om het ontwerp te bouwen. In 1920 stuit hij op Huize Buitenzorg, een buitenplaats gelegen aan de Hoge Rijndijk.
Tot een volledige nieuwbouw komt het echter niet. In een brief aan Jesse schrijft Zuurdeeg: “Na ryp beraad heb ik besloten Huize Buiten-Rust a/d Hoogen Ryndyk niet te laten afbreken en weder doen opbouwen, daar de kosten daarvan reeds ver boven het daarvoor door my gemeende bedrag gaan [...]”.[2]
De renovatie
Een complete renovatie volgt. In het najaar van 1920 kruipt architect Jesse opnieuw achter zijn tekentafel. Hij schetst de bestaande toestand van het interieur van de buitenplaats en maakt opmetingen van de gevels. Vervolgens vervaardigt hij een nieuw ontwerp waarbij de gevels worden gerenoveerd, nieuwe vensters worden geplaatst en het interieur volledig vernieuwd wordt. Opmerkelijk daarbij is dat hij het programma van het oorspronkelijke ontwerp uit 1919 integraal overneemt en toepast binnen de bestaande gevelstructuren. Op de begane grond bevindt zich links een groot trappenhuis met toilet, een keuken en eetkamer, en rechts een ontvangst- en huiskamer ensuite waarbij de huiskamer verbonden was met de centrale kamer die op de Rijn uitkijkt. Op de verdieping zijn nog twee slaapkamers, een badkamer, een logeerkamer, een studeerkamer, een toilet en traphal.
De indeling en de inrichting zijn vandaag, na bijna 100 jaar, nog grotendeels gaaf. Het interieur draagt herkenbaar de signatuur van Jesse. Kenmerkend zijn de witgeglazuurde bakstenen rondbogen waar in de centrale hal met trappenhuis veelvuldig gebruik van is gemaakt. Ook de gebruikelijke knipoog van Jesse naar de neorenaissance is duidelijk aanwezig. Dit komt het meest tot uiting in de Rijnkamer met een grote schouwpartij en een samengestelde balklaag; in de traphal met decoratieve trap en glas-in-loodramen; en in de deuren, vensters en kozijnlijsten. Verder bevat het interieur nog een gaaf geheel van oorspronkelijke vitrinekasten, een keukenschouw, ensuitedeuren etc.
Invloed Jesse
Deze ontdekking is opnieuw een belangrijke ontdekking in het oeuvre van de architect H.J. Jesse. De architect heeft een enorme invloed gehad op de gemeentes Katwijk, Oegstgeest en Leiden. Hij ontwierp er kerken, raadhuizen, scholen, winkelpanden, interieurs, villa's landhuizen en arbeiderswoningen. Ondanks dat er nog vele panden bewaard zijn gebleven zijn er ook al vele, vaak kenmerkende gebouwen gesloopt.[3] In de panden die nog bewaard zijn gebleven is vaak het interieur ingrijpend verbouwd. Deze vondst draagt daarom bij aan onze kennis van deze architect en bovendien aan de kennis van de wooncultuur van de gegoede burgerij in het begin van de 20ste eeuw.
Pieter-Jan De Vos, Erfgoed Leiden en Omstreken
Over Vondst van de week (#VVDW)
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze site, twitter en facebook houden zij u op de hoogte. Bekijk ook andere archiefvondsten, bodemschatten én bouwgeheimen via 'Erfgoed in Kaart'.
[1] Rijken, H., 2004. De Leidsche Lustwarande, geschiedenis van de tuinkunst op kastelen en buitenplaatsen rond Leiden, 1600-1800, Leiden, pp. 150-151.
[2] Het archief van arch. Jesse bevindt zich in het Nieuwe Instituut in Rotterdam. De bescheiden betreffende Buitenzorg zijn bewaard onder: NAi/JESS d175, t42.1 (AV96)
[3] Hoogeveen-Brink, J., 1997. H.J. Jesse architect 1860-1943, Rotterdam.